Якутла Чехсен Куҫар

Якутски - Тӗрӗк чӗлхи, Унта Российӑн ҫурҫӗр-хӗвелтухӑҫӗнче ҫур миллион ытла ҫын калаҫать. Чӗлхе нумай пулмасть официаллӑ йышӑну илнӗ пирки якутскинчен куҫару пулӑшӑвӗпе ҫыхӑннӑ чылай ыйту пур. Ҫак статьяра эпир якутла куҫарнин пӗлтерӗшне тата унран та пӑхса тухӑпӑр, ҫавӑн пекех ҫак процеспа ҫыхӑннӑ ыйтусене сӳтсе явӑпӑр.

Якут чӗлхипе Российӑра ҫеҫ мар, Монголи, Китай тата Казахстан пек ҫӗршывсенче те калаҫаҫҫӗ. Ҫакӑ тӗнчери лару-тӑру якутла, ҫавӑн пекех ҫӗршывра та куҫарас ӗҫре кирлӗ пулнине пӗлтерет. Якутла куҫарас тӗп тӗллевӗ-тӗп халӑхсен тата ытти интересленнӗ енсен пӗр-пӗринпе хутшӑнассине ҫӑмӑллатас тесе чӗлхе пробелисене туллин пурнӑҫласси. Куҫарусем те ҫавӑн пекех массӑллӑ информаци тата культура хатӗрӗсемпе ҫыхӑннӑ юридически документсем, дипломати килӗшӗвӗсем, вӗренӳ материалӗсем, материалсем тата ытти документсем валли кирлӗ.

Ӗҫ якут чӗлхипе унран та куҫарас тесен хӑш-пӗр паха проблемӑсене асра тытмалла. Пӗрремӗшӗнчен, произведени проблеми пур. Якут чӗлхинче калаҫакан регионти диалекта пӑхӑнса сӑмахсен каларӑшӗнче уйрӑмлӑх пур. Ҫапла вара куҫаруҫӑсен ҫак регионти вариацисемпе паллашмалла, тӗп-тӗрӗс тивӗҫтермелле. Тата тепӗр проблема пулса тӑрать: чылай сӑмахсем хӑйсем усӑ куракан контект тӑрӑх темиҫе пӗлтерӗшлӗ. Ҫакӑ тӑлмачсене сӑмахӑн е пуплевӗн пӗлтерӗшне тӗрӗс палӑртма йывӑрлатать, ҫакӑ вара пушшех те кирлӗ ӗҫ тӑвать.

Якут чӗлхине тата унран куҫарнипе ҫыхӑннӑ йывӑрлӑхсене пӑхмасӑрах ҫак процесс пӗлтерӗшне йышӑнмалла. Якут чӗлхи хӑйӗн сӑмахне малалла тӑснӑ май якутла та, унран та куҫарусен пахалӑхне тата тӗрӗслӗхне пысӑкрах пахалӑхпа тивӗҫтересси пысӑк пӗлтерӗшлӗ пулса пырать. Культура хушшинчи ӑнӑҫлӑ диалогпа ҫыхӑнусене, уйрӑмах тӗп обществӑсен хушшинче, культура час-часах маргинализациленекен тӗп хутшӑнусене аталантарма пахалӑхлӑ куҫарусем пурнӑҫри пӗлтерӗшлӗ.

Хӑш ҫӗршывсенче якутла калаҫаҫҫӗ?

Якутла российӑра, Китайра тата Монголире калаҫаҫҫӗ.

Якут чӗлхин историйӗ мӗнле?

Якут чӗлхи - тӗрӗк чӗлхи, вӑл каспи чӗлхин ҫурҫӗр-хӗвеланӑҫ чӗлхисен ушкӑнӗпе ҫыхӑнса тӑрать. Ун ҫинче Саха Республикинче 500 000 яхӑн ҫын, Пуринчен ытла Лена шывӗпе унӑн юпписен бассейнӗнче калаҫаҫҫӗ. Якут чӗлхи литература историйӗ пуян, вӑл 14 ӗмӗр варринчи пӗрремӗш ҫыру литературине тухать. Якут литератури Ҫывӑх Хӗвелтухӑҫӗнчен Тата Вӑтаҫӗр Азирен суфи поэчӗсен, ҫавӑн пекех император Российинчи вырӑс писателӗсемпе авторӗсен пултарулӑхне вӑйлӑ витӗм кӳнӗ. Якут чӗлхинчи чи малтанхи ҫырусенче тӗн тексчӗсем пулнӑ, Коранпа Зулайх ҫинчен калакан легендӑри сыпӑксен куҫарӑвӗсене те кӗртнӗ.
Якутла ҫырнӑ малтанхи хайлавсем 19 ӗмӗр вӗҫӗнче пичетленсе тухнӑ: якут халӑхӗн кулленхи пурнӑҫӗ ҫинчен калакан сӑвӑсем, калавсемпе романсем. Якут писателӗсем те хӑйсен произведенийӗсенче колониализмпа кӗрешни, ҫӗпӗрти йӑлана кӗнӗ культура пӗлтерӗшне тата регионти пусмӑрти халӑхсен йывӑр лару-тӑрӑвне тӗпчеме пуҫланӑ. 1920-1930 ҫулсенче Якут чӗлхи Юрий Чегерев, Анатолий Каюов, Геннадий Титов тата Иван Тазетдинов пек писательсем ертсе пыракан литература ренессансне тӳссе ирттернӗ. Ҫак тапхӑрта якутла кӑларнӑ кӗнекесен шучӗ ҫивӗччӗн ӳсрӗ, ҫавӑн пекех правительствӑпа административлӑ документсенче ҫак чӗлхепе усӑ курни те ӳсрӗ.
Паян якут чӗлхи хӑй йӑтса ҫӳрекенсем хушшинче ҫӗнӗрен чӗрӗлсе тӑрасси пирки пӑшӑрханать, унта темиҫе ҫӗнӗ хаҫат-журнал пичетленсе тухать. Ҫавӑн пекех Раҫҫей тулашӗнче якут чӗлхине вӗренессипе кӑсӑкланать, мӗншӗн тесен темиҫе университет ку чӗлхепе курссем сӗнеҫҫӗ.

Якут чӗлхине аталантарас ӗҫе пысӑк тӳпе хывнӑ топ-5 ҫынна кам кӗрет?

1. Юрий Николаевич Винокуров-лингвист, историк тата филолог; 2. Степан Георгиевич Островский – якут поэчӗ, драматург, прозаик тата тӑлмачӑ; 3. Олег Михайлович Беляев – якут литературоведӗпе публицист; 4. Лилия Владимировна Багаутдинова – якут фольклорисчӗ; 5. Кулине Чӑрӑш Павлова-лексикограф тата диалектологи тӗпчевҫи.

Якут чӗлхи тытӑмӗ мӗнле йӗркеленнӗ?

Якут чӗлхи тӗрӗк чӗлхин ҫемйине тивет, вӑл ҫурҫӗрпе хӗвелтухӑҫ группӑн пӗр пайӗ пулса тӑрать. Ку агглютинативлӑ чӗлхе вӑл ҫӗнӗ пӗлтерӗшсемпе формӑсем тума пултаракан суффикссемпе усӑ курнине пӗлтерет. Якут чӗлхи пысӑк флексипе уйрӑлса тӑрать, ку вӑл сӑмахсем хӑйсен формине предложенире мӗнле усӑ курнине кура улӑштарнине пӗлтерет. Пурлӑх, местоименисем, паллӑ тата глаголсем вӗсен формине контекстран килет тесе палӑртма ыйтаҫҫӗ.

Якут чӗлхине тӗрӗс меслетпе мӗнле вӗренмелле?

1. Якут чӗлхи учебникӗн экземплярне е инструктор валли ертсе пымалли руководствӑна илӗр. Ҫак материалсенче илсе килнӗ уроксене туса хатӗрлени-чӗлхене лайӑхлатмалли чи лайӑх меслет.
2. Калаҫусемпе аудиторире практикӑра усӑ курӑр. Кирек мӗнле чӗлхене те вӗренмелли чи лайӑх меслет - ӑна май килнӗ таран ытларах практикацилемелле, ҫавӑнпа та хӑвӑрпа калаҫакан ҫынна тупма тӑрӑшӑр.
3. Якутла ҫырнӑ материала вуласа тухӑр. Ҫакӑ сире чӗлхе структурипе грамматикине ӑнланма пулӑшӗ.
4. Якутсен культурипе тата историйӗпе паллашӑр. Эсир ҫынсем ҫинчен тата вӗсен пурнӑҫӗ ҫинчен ытларах пӗлсен, ҫакӑ сире чӗлхене лайӑхрах ӑнланма пулӑшӗ.
5. Пӑхӑр та итлӗр якутски МИХӖСЕМ. Ҫак чӗлхепе усӑ курма пултаракан радиопрограммӑсемпе телешоусемсӗр пуҫне онлайн-ресурссем те нумай.
6. Якутие Кайса Килӗр. Регионта вӑхӑт ирттернӗ хыҫҫӑн эсир чӗлхене кӗрсе чӗлхе йӑтса ҫӳрекенсемпе калаҫма май илетӗр.

Чехсен чӗлхи - тӗнчери чи илӗртӳллӗ чӗлхесенчен пӗри. Унта 10 миллион ытла ҫын калаҫать, вӑл Чех Республикинчи культура пӗлтерӗшлӗ пайӗ пулса тӑрать. Чех куҫарӑвӗпе усӑ курни сирӗн бизнеса, веб-сайта е коммуникацисене кирлӗ пек локализацилеме пултарать.

Чех тӑлмачӗн пулӑшӑвӗсем ҫинчен йышӑниччен малтан чехла куҫарӑвӗн йывӑрлӑхӗсене ӑнланса илмелле. Чех чӗлхипе славян чӗлхи, ку вара хӑйӗн уйрӑм грамматика структури, тепӗр алфавит тата темиҫе диалект пуррине пӗлтерет. Ку куҫарӑва ӑнӑҫлӑ куҫарма чех чӗлхипе те, вӗсем куҫаракан куҫару чӗлхипе те лайӑх усӑ курмаллине пӗлтерет.

Сире куҫарас тӗлӗшпе шанчӑклӑ пулӑшу кирлӗ пулсан, сирӗн чех чӗлхипе ӗҫленӗ опытлӑ компание шыраса пӑхас пулать. Вӗсем куҫарӑвӑн культура уйрӑмлӑхӗсене тӗрӗс те шута илекен уйрӑмлӑхӗсене пама пултараҫҫӗ. Лайӑх тӑлмачӑ та вырӑнти культурӑна тарӑн пӗлӳ илӗ, вӑл контента локализацилеме тата унӑн культурине тивӗҫтерме пултарӗ.

Куҫару пахалӑхӗ те чехла куҫару пулӑшӑвне суйланӑ чухне пӗлтерӗшлӗ. Переводчиксен пӗлтерӗве уҫӑмлӑн та тӗп-тӗрӗс пӗлтерме пултармалла, мӗншӗн тесен текст хӑйне евӗрлӗ текста е унӑн шухӑшне хӑратмалла мар. Публикаци умӗнче чӑвашла куҫарӑва чех чӗлхине тӑхӑнса ҫӳрекен тӗрӗс куҫарнине ӗненмелле.

Юлашкинчен, чехла куҫару лайӑх служби заказа хӑвӑрт пурнӑҫлама май парать. Сӑмах локализаци ҫинчен пырать пулсан, вӑхӑт яланах татӑклӑ вырӑн йышӑнать, ҫавӑнпа та эсир суйласа илнӗ сервис пахалӑха сиен кӳмесӗр палӑртнӑ вӑхӑтра усӑ курма пултарнине сирӗн ӗненмелле.

Ӗҫ чехла куҫару патне ҫитсен чӗлхепе культура нюансӗсене ӑнланакан професси службине тупмалла. Куҫару тӗрӗс пулӑшӑвӗсемпе усӑ курса, эсир сирӗн контента локализациленӗ, тухӑҫлӑ панӑ тата чех чӗлхеллӗ халӑх лайӑх йышӑнасса шанма пултаратӑр.

Хӑш ҫӗршывсенче чехла калаҫаҫҫӗ?

Чех чӗлхипе ытларах Чех Республикинче калаҫаҫҫӗ. Австрире, Германире, Венгрире, Польшӑра, Словакире Тата Украинӑра та чех чӗлхеллӗ халӑх нумай пурӑнать. Ун ҫинче Австрали, Канада, Хорвати, Франци, Итали, Румыни, Серби тата Пӗрлешӳллӗ Штатсем пек ытти ҫӗршывсенчи ҫынсен шучӗ сахалтарах калаҫать.

Чех чӗлхи историйӗ мӗнле?

Индоевропӑри ҫичӗ чӗлхене кӗрекен чех чӗлхи - хӗвеланӑҫ славян чӗлхи. Вӑл словаксемпе питӗ тачӑ ҫыхӑннӑ тата Чех Республикин официаллӑ чӗлхи пулса тӑрать. Ҫак чӗлхе ӗмӗр-ӗмӗрех латынь, нимӗҫ тата поляк чӗлхисене вӑйлӑ витӗм кӳнӗ.
Ку чӗлхе пуррине чи ир кӑтартакан свидетельствӑсем 10 ӗмӗре кӗреҫҫӗ, ун чухне ӑна хальхи Чех Республикин территорийӗнче пӗрремӗш хут документланӑ. Вӑл вӑхӑтра ку чӗлхене богемский пекех пӗлнӗ, унпа ытларах Богем регионӗнче калаҫнӑ. 11-12 ӗмӗр хушшинче вӑл, оригинал чӗлхин хӑш-пӗр енӗсене ҫаплах упраса хӑварман пулин те, старославян чӗлхинчен эволюциленӗ.
14-мӗш ӗмӗрте чех чӗлхи ҫыру формипе усӑ курма пуҫланӑ, вӑтам ӗмӗрти чӗлхе версийӗ палӑрнӑ. Ҫак вӑхӑтра чӗлхе латынь, нимӗҫ тата поляк чӗлхисем витӗм кӳнине пула темиҫе улшӑну тӳснӗ те майӗпен хальхи чех чӗлхи пулса тӑнӑ.
1882 ҫулта Чехсен лингвисчӗ Чен Зибрт хӑйӗн чех грамматикине пичетлесе кӑларнӑ, вӑл чӗлхене стандартизацилемелли никӗс пулса тӑнӑ. Каярахпа ҫак чӗлхене 1943 ҫулхи чех орфографийӗ ҫинчен Калакан Саккунпа килӗшӳллӗн унификациленӗ, вӑл Пӗтӗм Чех Республики валли пӗтӗмӗшле ҫыру чӗлхи вырнаҫтарнӑ.
Ҫавӑнтанпа чӗлхе малалла аталаннӑ, паян ун ҫинче чех Республикипе Словакире 9 миллион ытла ҫын калаҫать.

Чех чӗлхине вӗренес ӗҫе пысӑк тӳпе хывнӑ топ-5 ҫынна кам кӗрет?

1. Ян Гус (1369-1415): чехсен тӗн реформаторӗ, философ тата Прагӑри карл университетӗнче теологи преподавателӗ Ян Гус чех чӗлхине аталантарма пысӑк витӗм кӳнӗ. Унӑн проповедьӗсемпе витӗмлӗ ӗҫӗсене чех чӗлхипе ҫырнӑ, ӑна чехире официаллӑ чӗлхе статусне ҫирӗплетме пулӑшнӑ.
2. Вацлав Яка (1883-1949): Чехсен Паллӑ лингвисчӗ тата Прагӑри карлов университечӗн славян чӗлхисен профессорӗ Вацлав Яка, чех чӗлхипе нумай ӗҫсен авторӗ, чех грамматикипе орфографине шута илсе. Вӑл ҫавӑн пекех 1926 ҫулта йышӑннӑ тата паян чехословаки чӗлхин официаллӑ стандарчӗ пулса тӑракан патшалӑх чӗлхине туса хатӗрлес ӗҫе пысӑк тӳпе хыврӗ.
3. Немцова турри (1820-1862): Хӑйӗн романӗпе Чи паллӑ "Бабичка" (Кукамай), Наци чӗрӗлӗвӗн чехсен юхӑмӗнче чехсен пӗлтерӗшлӗ кӗлетки тата чехла нумай ҫыракан пӗрремӗш авторсенчен пӗри пулнӑ. Унӑн ӗҫӗсем чехсен литература чӗлхине аталантарма тата литературӑра унпа усӑ курма пулӑшнӑ.
4. Йозеф Юнгман (1773-1847): Поэт тата лингвист, Йозеф Юнгман хальхи чех чӗлхине йӗркелес тӗлӗшпе пысӑк вырӑн йышӑнса тӑнӑ. Ун ҫумне тата нимӗҫ, итали тата француз чӗлхисем евӗрлӗ ытти чӗлхесенчен нумай сӑмах, чех чӗлхине литература чӗлхипе йӗркелеме пулӑшакан пулӑшу хушса ҫыраҫҫӗ.
5. Дивиш Прокоп (1719-1765): Лингвист тата полиглот, Прокоп Дивиш чех лигвистикин ӑру пуҫлӑхӗсенчен пӗри шутланать. Танлаштаруллӑ лингвистикӑпа, грамматикӑпа тата фонологипе вӑл нумай ҫырать, ӑна чех чӗлхине реформӑлас тата официаллӑ ҫыру валли лайӑхрах майсем тупса пама пулӑшаҫҫӗ, тесе ҫыраҫҫӗ.

Чех чӗлхи тытӑмӗ мӗнле йӗркеленнӗ?

Чех чӗлхи хӗвеланӑҫ славянла чӗлхе пулса тӑрать, ку вӑл поляк, словак тата вырӑс чӗлхисем пекех славян чӗлхисем йышӑнса тӑнине пӗлтерет. Унӑн ытти чӗлхесемпе танлаштарсан хӑйне уйрӑм характеристика пур.
Чех чӗлхи вӑл-коллективлӑ чӗлхе, ку вӑл сӑмахсем хӑйсен формине предложенин функцине кура улӑштарнине пӗлтерет. Вӑл ҫавӑн пекех агглютинаци тытса тӑрать, вӑл приставкӑсемпе суффикссене ҫӗнӗ сӑмахсем вӗрентме е нюанс пӗлтерӗшне палӑртма хушнине пӗлтерет. Чех чӗлхинче ҫичӗ падеж (акӑлчан чӗлхипе танлаштарсан, унта мӗн пурӗ те иккӗ-подлежащипе объект). Ҫичӗ падеж пурлӑх, местоименисене, паллӑ ячӗсене тата хисепсене пырса тивеҫҫӗ, сӗнӳре сӑмах пӗлтерӗшне кӑтартаҫҫӗ.
Юлашкинчен, чех чӗлхи-вӑйлӑ фонетика чӗлхи, ҫырусемпе чӗлхе-ҫӑварсем пӗр-пӗринпе килӗшсе тӑраҫҫӗ. Ку сӑмахсен пӗлтерӗшне ӑнланмасӑр, ӑна ҫӑмӑллӑнах калама май парать.

Чех чӗлхине тӗрӗс меслетпе мӗнле вӗренмелле?

1. Чех грамматикипе произведенисен никӗсӗсене вӗренме тытӑнӑр. Нумай кӗнеке тата онлайн-ресурс пур, вӗсем сире чӗлхе никӗсне алла илме пулӑшӗҫ.
2. Тавар запасне тиенӗр. Ӑнлану никӗсне хывас тесе уҫҫи пуплевӗсене тата час-часах усӑ куракан сӑмахсене вӗренӗр.
3. Хӑвӑра кӑткӑсрах темӑсемпе тӗрӗслесе пӑхӑр. Хӑвӑрӑн калаҫу тата ҫыру чӗлхине уҫӑр, кӑткӑс сӗнӳсене, глаголсен формисене тата тӗрлӗ вӑхӑтсене практикацилӗр.
4. Чӗлхе йӑтса ҫӳрекенсене итлӗр те ют ҫӗршыв фильмӗсене пӑхӑр. Хӑвӑрӑн произведенине тата чӗлхене ӑнланнине хӑйрас тесе, массӑллӑ информаци хатӗрӗсене, телепрограммӑсене, радиостанцисене, подкассене, чехсен акценчӗпе сленгӗсене илтес тата вӗсене хӑнӑхас тесе вӗренӗр.
5. Чех чӗлхеллӗ ҫӗршывра вӑхӑта ирттерӗр. Ку вӑл чӗлхепе культурӑна пӗтӗмӗшпех путса лармалли чи лайӑх меслет. Май ҫук пулсан, чӗлхе йӑтса ҫӳрекенсемпе е чехла калаҫакан ушкӑнсемпе е пӗр-пӗринпе ҫыхӑну тытма тӑрӑшӑр.