Якутла Казах (латиница) Куҫар

Якутски - Тӗрӗк чӗлхи, Унта Российӑн ҫурҫӗр-хӗвелтухӑҫӗнче ҫур миллион ытла ҫын калаҫать. Чӗлхе нумай пулмасть официаллӑ йышӑну илнӗ пирки якутскинчен куҫару пулӑшӑвӗпе ҫыхӑннӑ чылай ыйту пур. Ҫак статьяра эпир якутла куҫарнин пӗлтерӗшне тата унран та пӑхса тухӑпӑр, ҫавӑн пекех ҫак процеспа ҫыхӑннӑ ыйтусене сӳтсе явӑпӑр.

Якут чӗлхипе Российӑра ҫеҫ мар, Монголи, Китай тата Казахстан пек ҫӗршывсенче те калаҫаҫҫӗ. Ҫакӑ тӗнчери лару-тӑру якутла, ҫавӑн пекех ҫӗршывра та куҫарас ӗҫре кирлӗ пулнине пӗлтерет. Якутла куҫарас тӗп тӗллевӗ-тӗп халӑхсен тата ытти интересленнӗ енсен пӗр-пӗринпе хутшӑнассине ҫӑмӑллатас тесе чӗлхе пробелисене туллин пурнӑҫласси. Куҫарусем те ҫавӑн пекех массӑллӑ информаци тата культура хатӗрӗсемпе ҫыхӑннӑ юридически документсем, дипломати килӗшӗвӗсем, вӗренӳ материалӗсем, материалсем тата ытти документсем валли кирлӗ.

Ӗҫ якут чӗлхипе унран та куҫарас тесен хӑш-пӗр паха проблемӑсене асра тытмалла. Пӗрремӗшӗнчен, произведени проблеми пур. Якут чӗлхинче калаҫакан регионти диалекта пӑхӑнса сӑмахсен каларӑшӗнче уйрӑмлӑх пур. Ҫапла вара куҫаруҫӑсен ҫак регионти вариацисемпе паллашмалла, тӗп-тӗрӗс тивӗҫтермелле. Тата тепӗр проблема пулса тӑрать: чылай сӑмахсем хӑйсем усӑ куракан контект тӑрӑх темиҫе пӗлтерӗшлӗ. Ҫакӑ тӑлмачсене сӑмахӑн е пуплевӗн пӗлтерӗшне тӗрӗс палӑртма йывӑрлатать, ҫакӑ вара пушшех те кирлӗ ӗҫ тӑвать.

Якут чӗлхине тата унран куҫарнипе ҫыхӑннӑ йывӑрлӑхсене пӑхмасӑрах ҫак процесс пӗлтерӗшне йышӑнмалла. Якут чӗлхи хӑйӗн сӑмахне малалла тӑснӑ май якутла та, унран та куҫарусен пахалӑхне тата тӗрӗслӗхне пысӑкрах пахалӑхпа тивӗҫтересси пысӑк пӗлтерӗшлӗ пулса пырать. Культура хушшинчи ӑнӑҫлӑ диалогпа ҫыхӑнусене, уйрӑмах тӗп обществӑсен хушшинче, культура час-часах маргинализациленекен тӗп хутшӑнусене аталантарма пахалӑхлӑ куҫарусем пурнӑҫри пӗлтерӗшлӗ.

Хӑш ҫӗршывсенче якутла калаҫаҫҫӗ?

Якутла российӑра, Китайра тата Монголире калаҫаҫҫӗ.

Якут чӗлхин историйӗ мӗнле?

Якут чӗлхи - тӗрӗк чӗлхи, вӑл каспи чӗлхин ҫурҫӗр-хӗвеланӑҫ чӗлхисен ушкӑнӗпе ҫыхӑнса тӑрать. Ун ҫинче Саха Республикинче 500 000 яхӑн ҫын, Пуринчен ытла Лена шывӗпе унӑн юпписен бассейнӗнче калаҫаҫҫӗ. Якут чӗлхи литература историйӗ пуян, вӑл 14 ӗмӗр варринчи пӗрремӗш ҫыру литературине тухать. Якут литератури Ҫывӑх Хӗвелтухӑҫӗнчен Тата Вӑтаҫӗр Азирен суфи поэчӗсен, ҫавӑн пекех император Российинчи вырӑс писателӗсемпе авторӗсен пултарулӑхне вӑйлӑ витӗм кӳнӗ. Якут чӗлхинчи чи малтанхи ҫырусенче тӗн тексчӗсем пулнӑ, Коранпа Зулайх ҫинчен калакан легендӑри сыпӑксен куҫарӑвӗсене те кӗртнӗ.
Якутла ҫырнӑ малтанхи хайлавсем 19 ӗмӗр вӗҫӗнче пичетленсе тухнӑ: якут халӑхӗн кулленхи пурнӑҫӗ ҫинчен калакан сӑвӑсем, калавсемпе романсем. Якут писателӗсем те хӑйсен произведенийӗсенче колониализмпа кӗрешни, ҫӗпӗрти йӑлана кӗнӗ культура пӗлтерӗшне тата регионти пусмӑрти халӑхсен йывӑр лару-тӑрӑвне тӗпчеме пуҫланӑ. 1920-1930 ҫулсенче Якут чӗлхи Юрий Чегерев, Анатолий Каюов, Геннадий Титов тата Иван Тазетдинов пек писательсем ертсе пыракан литература ренессансне тӳссе ирттернӗ. Ҫак тапхӑрта якутла кӑларнӑ кӗнекесен шучӗ ҫивӗччӗн ӳсрӗ, ҫавӑн пекех правительствӑпа административлӑ документсенче ҫак чӗлхепе усӑ курни те ӳсрӗ.
Паян якут чӗлхи хӑй йӑтса ҫӳрекенсем хушшинче ҫӗнӗрен чӗрӗлсе тӑрасси пирки пӑшӑрханать, унта темиҫе ҫӗнӗ хаҫат-журнал пичетленсе тухать. Ҫавӑн пекех Раҫҫей тулашӗнче якут чӗлхине вӗренессипе кӑсӑкланать, мӗншӗн тесен темиҫе университет ку чӗлхепе курссем сӗнеҫҫӗ.

Якут чӗлхине аталантарас ӗҫе пысӑк тӳпе хывнӑ топ-5 ҫынна кам кӗрет?

1. Юрий Николаевич Винокуров-лингвист, историк тата филолог; 2. Степан Георгиевич Островский – якут поэчӗ, драматург, прозаик тата тӑлмачӑ; 3. Олег Михайлович Беляев – якут литературоведӗпе публицист; 4. Лилия Владимировна Багаутдинова – якут фольклорисчӗ; 5. Кулине Чӑрӑш Павлова-лексикограф тата диалектологи тӗпчевҫи.

Якут чӗлхи тытӑмӗ мӗнле йӗркеленнӗ?

Якут чӗлхи тӗрӗк чӗлхин ҫемйине тивет, вӑл ҫурҫӗрпе хӗвелтухӑҫ группӑн пӗр пайӗ пулса тӑрать. Ку агглютинативлӑ чӗлхе вӑл ҫӗнӗ пӗлтерӗшсемпе формӑсем тума пултаракан суффикссемпе усӑ курнине пӗлтерет. Якут чӗлхи пысӑк флексипе уйрӑлса тӑрать, ку вӑл сӑмахсем хӑйсен формине предложенире мӗнле усӑ курнине кура улӑштарнине пӗлтерет. Пурлӑх, местоименисем, паллӑ тата глаголсем вӗсен формине контекстран килет тесе палӑртма ыйтаҫҫӗ.

Якут чӗлхине тӗрӗс меслетпе мӗнле вӗренмелле?

1. Якут чӗлхи учебникӗн экземплярне е инструктор валли ертсе пымалли руководствӑна илӗр. Ҫак материалсенче илсе килнӗ уроксене туса хатӗрлени-чӗлхене лайӑхлатмалли чи лайӑх меслет.
2. Калаҫусемпе аудиторире практикӑра усӑ курӑр. Кирек мӗнле чӗлхене те вӗренмелли чи лайӑх меслет - ӑна май килнӗ таран ытларах практикацилемелле, ҫавӑнпа та хӑвӑрпа калаҫакан ҫынна тупма тӑрӑшӑр.
3. Якутла ҫырнӑ материала вуласа тухӑр. Ҫакӑ сире чӗлхе структурипе грамматикине ӑнланма пулӑшӗ.
4. Якутсен культурипе тата историйӗпе паллашӑр. Эсир ҫынсем ҫинчен тата вӗсен пурнӑҫӗ ҫинчен ытларах пӗлсен, ҫакӑ сире чӗлхене лайӑхрах ӑнланма пулӑшӗ.
5. Пӑхӑр та итлӗр якутски МИХӖСЕМ. Ҫак чӗлхепе усӑ курма пултаракан радиопрограммӑсемпе телешоусемсӗр пуҫне онлайн-ресурссем те нумай.
6. Якутие Кайса Килӗр. Регионта вӑхӑт ирттернӗ хыҫҫӑн эсир чӗлхене кӗрсе чӗлхе йӑтса ҫӳрекенсемпе калаҫма май илетӗр.

Казахла (латинла) куҫару час-часах ӗҫлӗ тата юридически документсем валли, казах чӗлхине ҫӳрекенсем валли, акӑлчан чӗлхине е ытти чӗлхесене пӗлменскерсем валли, е казах калаҫакан аудиторипе тӗплӗ хутшӑнма усӑ курать. Казахстанра латиница казах чӗлхи ҫырӑвӗн официаллӑ системи шутланать, ҫав вӑхӑтрах кириллица хӑш-пӗр облаҫсенче халӗ те анлӑн усӑ курать.

Паян казах чӗлхинчен (латиница) документсене пахалӑхлӑ куҫарма тата ун ҫине те тӑтӑшах ӳссе пыракан ыйту пур. Професси тӑлмачи казах чӗлхипе тата унӑн грамматикипе паллашнӑ пек, оригинал чӗлхине те лайӑх ӑнланмалла. Кӑткӑс текстсемпе документсен куҫарӑвӗ куҫару чӗлхипе идентлӑ пулмасан кӑткӑсрах пулса тӑрать.

Тӑлмачӑн паха куҫарӑва пурнӑҫлама тӑрӑшакан синтаксиспа орфографипе тата чӗлхе идиомӗсемпе лайӑх усӑ курмалла. Казахла (латиница) куҫарӑвӑн пӗлтерӗшлӗ анспекторӗ-куҫаруҫӑн документа тӗрӗс мар ӑнлантармасса шантарас тесен ҫӳллӗ шайра тӗп-тӗрӗс тытса пымалли.

Ҫавӑн пекех регион культурипе историне тӑлмачӑ ӑнланни, унӑн куҫарӑвӗ тӗрӗс кӑна мар, регион контектне те палӑртни те пӗлтерӗшлӗ. Ҫакӑн пек ӑнланни тӑлмача чӗлхепе тӗрӗс усӑ курнине, текстра кирек мӗнле культура ссылкисене те тӗрӗс интерпретациленине ӗненсе тӗрӗс куҫарма пулӑшать.

Сӑмах юридически документсене куҫарасси ҫинчен пынӑ чухне тӗп-тӗрӗс пулни уйрӑмах кирлӗ. Професси тӑлмачи куҫарнӑ чухне сиксе тухма пултаракан кирек мӗнле проблемӑсене те тупса палӑртма тата вӗсене вӗҫне ҫитерме пултарать.

Юлашкинчен профессиллӗ тӑлмачӑ хӑй куҫарма тӑрӑшакан чӗлхене лайӑх ӑнланмалла, ҫавӑн пекех казах (латинла) куҫарас тесен регион культурипе историне тарӑн пӗлӳ илмелле.

Хӑш ҫӗршывсенче казах (латин) чӗлхипе калаҫаҫҫӗ?

Латиница ҫырнӑ казах чӗлхипе Казахстанри нумай халӑх, ҫавӑн пекех Монголире, Китайра, Афганистанра, Иранра, Турцире, Туркменистанра тата Узбекистанра калаҫать.

Казах (латин чӗлхин) историйӗ мӗнле?

Казах чӗлхи - тӗрӗк чӗлхи, унпа Ытларах Казахстанра калаҫаҫҫӗ, ҫӗршывӑн официаллӑ чӗлхи шутланать. Вӑл Ҫавӑн пекех Монголири Баян-Олгий провинцийӗнчи икӗ официаллӑ чӗлхерен пӗри. Казахла - тӗрӗксен авалхи чӗлхисенчен пӗри, унӑн ҫыруллӑ историне вӑл Монголири орхонла ҫырусенче хӑҫан усӑ курнине 8 ӗмӗрччен йӗрлесе тупма пулать. Казахстанри культурӑпа политика хутлӑхне улӑштараканнине чӗлхе ӗмӗр-ӗмӗрех аталаннӑ, таптанӑ.
Чи малтанах казах чӗлхине араб чӗлхи ҫырнӑ, анчах 1930-мӗш ҫулсенче, совет саманинче, модификациленӗ латиницӑна чӗлхе валли ҫырнӑ стандартлӑ тытӑм вырӑнне йышӑннӑ. Латин казах алфавичӗ 32 саспаллинчен тӑрать, кӗске те вӑрӑм сасӑллӑ уйрӑм саспаллисене, ҫавӑн пекех чӗлхен ытти уйрӑм сасӑсене хӑй ӑшне кӗртет. 2017 ҫулта латин казах алфавитне кӑштах улӑштарнӑ, халӗ 33 саспалли кӗртет.

Казах (латинла) чӗлхине вӗренме чи пысӑк тӳпе хывнӑ топ-5 ҫынна кам кӗрет?

1. Абай Кунанбайули (1845-1904) – казах халӑхӗн литература генийӗ, ӑна казах чӗлхи валли латинла ҫыру тытӑмне ҫӗнетме тата ӑна 19 ӗмӗр вӗҫӗнче ӗҫе кӗртме хушса ҫыраҫҫӗ.
2. Магжан Жумабаев (1866-1919) - казах чӗлхине латинизацилессин тӗп енӗ пулнӑ. Вӑл Абай ӗҫне малалла тӑсать, казахри хальхи латин алфавитне тӑвассишӗн ответ тытать.
3. Бауыржан Самантышулы (1897-1959) - паллӑ писатель, Казахстанри поэт тата политик, казах чӗлхи пӗрлӗхлӗ, стандартизациллӗ чӗлхе ҫаврӑннине ҫирӗплетекенскер.
4. Мухтар Ауэзов (1897-1961) - казахсен паллӑ писателӗ, Ауэзов казах чӗлхипе унӑн культурине аталантарма пикеннӗ. Латин ҫырулӑхне саркаласа, вӑл казах чӗлхипе нумай ӗҫ ҫырнӑ.
5. Кенгегенсем Булгенов (1913-1984) - Булгенов казах чӗлхине аталантарас тӗлӗшпе пысӑк лингвист тата паллӑ фигура пулнӑ. Казахла ҫыру ҫырма пулӑшса, вӑл нумай учебник, словарьсем, грамматикӑсем туса ӗҫленӗ.

Казах (латин чӗлхин) структури мӗнле йӗркеленнӗ?

Казах (латин) чӗлхин структури тӗрӗк чӗлхин тытӑмӗнче самаях никӗсленнӗ. Унӑн фонологийӗ уҫӑ сасӑсен килӗшӳлӗхӗпе, килӗшӳсене кӗскетессипе тата уҫӑ сӑмахсене ытларах хисепленипе килӗшсе тӑрать. Грамматика тӗлӗшӗнчен ку питӗ агглютинативлӑ чӗлхе, унта пӗлтерӗшлӗ тата паллӑ ячӗллӗ нумай аффикс тата коллективлӑ парадигмӑсем пур. Унӑн глагол системи те чылаях кӑткӑс, икӗ глагол системи (яланхи тата пулӑшакан), приставкӑсем, суффикссем тата анспект тата тайлӑмӑн кӑткӑс системи. Казах чӗлхи (латиница) ҫырӑвӗн системине латин алфавитӗнче никӗсленӗ.

Казах (латин) чӗлхине мӗнле тӗрӗс вӗрентмелле?

1. Алфавит вӗренӗр. Казах алфавитне латиница ҫырнӑ, ҫавӑнпа та сирӗн 26 саспаллине тата вӗсемпе ҫыхӑннӑ сасӑсене вӗренмелле пулать.
2. Базӑри грамматикӑпа паллашӑр. Ҫакна эсир чӗлхе никӗсӗсем ҫинчен ҫырнӑ кӗнекесене тишкерсе е Уoutube видеороликсем пек онлайн-ресурссене пӑхса тухнӑ чухне тума пултаратӑр.
3. Калаҫура усӑ курӑр. Ку чӗлхе анлӑ сарӑлман пирки, тен, сирӗн унта калаҫакан ҫынна е онлайн-аудиокурс тупмалла пулӗ.
4. Пахалӑхлӑ вӗренӳ материалӗсене инвестици хывӑр. Вӗсем учебниксем, аудио - видеокурссем е веб-сайтсемпе приложенисем те пулма пултараҫҫӗ.
5. Чӗлхе йӑтса ҫӳрекенсене мӗн май килнӗ таран ытларах итлӗр. Эсир музыкӑпа, телешоупа, видеопа тата такансемпе усӑ курма пултаратӑр, вӗсем сире чӗлхен пӗрлехи ритмне хӑнӑхма пулӑшӗҫ.
6. Хӑвӑра тӗрӗслӗр. Ҫӗнӗ лексикӑна вӗренӗр, унпа калаҫура усӑ курӑр. Текстсене ҫырса илсе сасӑпа вулама хӑтланса пӑхӑр.
7. Ан парӑнӑр! Чӗлхене вӗренесси - вӑраха тӑсӑлакан процесс, ҫавӑнпа та чӑтӑмлӑх пухӑр та савӑнӑр!