Якутла Мальти Куҫар

Якутски - Тӗрӗк чӗлхи, Унта Российӑн ҫурҫӗр-хӗвелтухӑҫӗнче ҫур миллион ытла ҫын калаҫать. Чӗлхе нумай пулмасть официаллӑ йышӑну илнӗ пирки якутскинчен куҫару пулӑшӑвӗпе ҫыхӑннӑ чылай ыйту пур. Ҫак статьяра эпир якутла куҫарнин пӗлтерӗшне тата унран та пӑхса тухӑпӑр, ҫавӑн пекех ҫак процеспа ҫыхӑннӑ ыйтусене сӳтсе явӑпӑр.

Якут чӗлхипе Российӑра ҫеҫ мар, Монголи, Китай тата Казахстан пек ҫӗршывсенче те калаҫаҫҫӗ. Ҫакӑ тӗнчери лару-тӑру якутла, ҫавӑн пекех ҫӗршывра та куҫарас ӗҫре кирлӗ пулнине пӗлтерет. Якутла куҫарас тӗп тӗллевӗ-тӗп халӑхсен тата ытти интересленнӗ енсен пӗр-пӗринпе хутшӑнассине ҫӑмӑллатас тесе чӗлхе пробелисене туллин пурнӑҫласси. Куҫарусем те ҫавӑн пекех массӑллӑ информаци тата культура хатӗрӗсемпе ҫыхӑннӑ юридически документсем, дипломати килӗшӗвӗсем, вӗренӳ материалӗсем, материалсем тата ытти документсем валли кирлӗ.

Ӗҫ якут чӗлхипе унран та куҫарас тесен хӑш-пӗр паха проблемӑсене асра тытмалла. Пӗрремӗшӗнчен, произведени проблеми пур. Якут чӗлхинче калаҫакан регионти диалекта пӑхӑнса сӑмахсен каларӑшӗнче уйрӑмлӑх пур. Ҫапла вара куҫаруҫӑсен ҫак регионти вариацисемпе паллашмалла, тӗп-тӗрӗс тивӗҫтермелле. Тата тепӗр проблема пулса тӑрать: чылай сӑмахсем хӑйсем усӑ куракан контект тӑрӑх темиҫе пӗлтерӗшлӗ. Ҫакӑ тӑлмачсене сӑмахӑн е пуплевӗн пӗлтерӗшне тӗрӗс палӑртма йывӑрлатать, ҫакӑ вара пушшех те кирлӗ ӗҫ тӑвать.

Якут чӗлхине тата унран куҫарнипе ҫыхӑннӑ йывӑрлӑхсене пӑхмасӑрах ҫак процесс пӗлтерӗшне йышӑнмалла. Якут чӗлхи хӑйӗн сӑмахне малалла тӑснӑ май якутла та, унран та куҫарусен пахалӑхне тата тӗрӗслӗхне пысӑкрах пахалӑхпа тивӗҫтересси пысӑк пӗлтерӗшлӗ пулса пырать. Культура хушшинчи ӑнӑҫлӑ диалогпа ҫыхӑнусене, уйрӑмах тӗп обществӑсен хушшинче, культура час-часах маргинализациленекен тӗп хутшӑнусене аталантарма пахалӑхлӑ куҫарусем пурнӑҫри пӗлтерӗшлӗ.

Хӑш ҫӗршывсенче якутла калаҫаҫҫӗ?

Якутла российӑра, Китайра тата Монголире калаҫаҫҫӗ.

Якут чӗлхин историйӗ мӗнле?

Якут чӗлхи - тӗрӗк чӗлхи, вӑл каспи чӗлхин ҫурҫӗр-хӗвеланӑҫ чӗлхисен ушкӑнӗпе ҫыхӑнса тӑрать. Ун ҫинче Саха Республикинче 500 000 яхӑн ҫын, Пуринчен ытла Лена шывӗпе унӑн юпписен бассейнӗнче калаҫаҫҫӗ. Якут чӗлхи литература историйӗ пуян, вӑл 14 ӗмӗр варринчи пӗрремӗш ҫыру литературине тухать. Якут литератури Ҫывӑх Хӗвелтухӑҫӗнчен Тата Вӑтаҫӗр Азирен суфи поэчӗсен, ҫавӑн пекех император Российинчи вырӑс писателӗсемпе авторӗсен пултарулӑхне вӑйлӑ витӗм кӳнӗ. Якут чӗлхинчи чи малтанхи ҫырусенче тӗн тексчӗсем пулнӑ, Коранпа Зулайх ҫинчен калакан легендӑри сыпӑксен куҫарӑвӗсене те кӗртнӗ.
Якутла ҫырнӑ малтанхи хайлавсем 19 ӗмӗр вӗҫӗнче пичетленсе тухнӑ: якут халӑхӗн кулленхи пурнӑҫӗ ҫинчен калакан сӑвӑсем, калавсемпе романсем. Якут писателӗсем те хӑйсен произведенийӗсенче колониализмпа кӗрешни, ҫӗпӗрти йӑлана кӗнӗ культура пӗлтерӗшне тата регионти пусмӑрти халӑхсен йывӑр лару-тӑрӑвне тӗпчеме пуҫланӑ. 1920-1930 ҫулсенче Якут чӗлхи Юрий Чегерев, Анатолий Каюов, Геннадий Титов тата Иван Тазетдинов пек писательсем ертсе пыракан литература ренессансне тӳссе ирттернӗ. Ҫак тапхӑрта якутла кӑларнӑ кӗнекесен шучӗ ҫивӗччӗн ӳсрӗ, ҫавӑн пекех правительствӑпа административлӑ документсенче ҫак чӗлхепе усӑ курни те ӳсрӗ.
Паян якут чӗлхи хӑй йӑтса ҫӳрекенсем хушшинче ҫӗнӗрен чӗрӗлсе тӑрасси пирки пӑшӑрханать, унта темиҫе ҫӗнӗ хаҫат-журнал пичетленсе тухать. Ҫавӑн пекех Раҫҫей тулашӗнче якут чӗлхине вӗренессипе кӑсӑкланать, мӗншӗн тесен темиҫе университет ку чӗлхепе курссем сӗнеҫҫӗ.

Якут чӗлхине аталантарас ӗҫе пысӑк тӳпе хывнӑ топ-5 ҫынна кам кӗрет?

1. Юрий Николаевич Винокуров-лингвист, историк тата филолог; 2. Степан Георгиевич Островский – якут поэчӗ, драматург, прозаик тата тӑлмачӑ; 3. Олег Михайлович Беляев – якут литературоведӗпе публицист; 4. Лилия Владимировна Багаутдинова – якут фольклорисчӗ; 5. Кулине Чӑрӑш Павлова-лексикограф тата диалектологи тӗпчевҫи.

Якут чӗлхи тытӑмӗ мӗнле йӗркеленнӗ?

Якут чӗлхи тӗрӗк чӗлхин ҫемйине тивет, вӑл ҫурҫӗрпе хӗвелтухӑҫ группӑн пӗр пайӗ пулса тӑрать. Ку агглютинативлӑ чӗлхе вӑл ҫӗнӗ пӗлтерӗшсемпе формӑсем тума пултаракан суффикссемпе усӑ курнине пӗлтерет. Якут чӗлхи пысӑк флексипе уйрӑлса тӑрать, ку вӑл сӑмахсем хӑйсен формине предложенире мӗнле усӑ курнине кура улӑштарнине пӗлтерет. Пурлӑх, местоименисем, паллӑ тата глаголсем вӗсен формине контекстран килет тесе палӑртма ыйтаҫҫӗ.

Якут чӗлхине тӗрӗс меслетпе мӗнле вӗренмелле?

1. Якут чӗлхи учебникӗн экземплярне е инструктор валли ертсе пымалли руководствӑна илӗр. Ҫак материалсенче илсе килнӗ уроксене туса хатӗрлени-чӗлхене лайӑхлатмалли чи лайӑх меслет.
2. Калаҫусемпе аудиторире практикӑра усӑ курӑр. Кирек мӗнле чӗлхене те вӗренмелли чи лайӑх меслет - ӑна май килнӗ таран ытларах практикацилемелле, ҫавӑнпа та хӑвӑрпа калаҫакан ҫынна тупма тӑрӑшӑр.
3. Якутла ҫырнӑ материала вуласа тухӑр. Ҫакӑ сире чӗлхе структурипе грамматикине ӑнланма пулӑшӗ.
4. Якутсен культурипе тата историйӗпе паллашӑр. Эсир ҫынсем ҫинчен тата вӗсен пурнӑҫӗ ҫинчен ытларах пӗлсен, ҫакӑ сире чӗлхене лайӑхрах ӑнланма пулӑшӗ.
5. Пӑхӑр та итлӗр якутски МИХӖСЕМ. Ҫак чӗлхепе усӑ курма пултаракан радиопрограммӑсемпе телешоусемсӗр пуҫне онлайн-ресурссем те нумай.
6. Якутие Кайса Килӗр. Регионта вӑхӑт ирттернӗ хыҫҫӑн эсир чӗлхене кӗрсе чӗлхе йӑтса ҫӳрекенсемпе калаҫма май илетӗр.

Мальт чӗлхипе куҫарни ҫынсене Мальт чӗлхипе культурине, утравсене Вӑтаҫӗр тинӗсри Сицилирен кӑнтӑралла ӑнланма май парать. Мальт чӗлхин официаллӑ чӗлхи-латинла саспаллисемпе ҫырнӑ мальт, семит чӗлхи. Мальтийский араб евӗрлӗ пулсан та, унӑн хӑш-пӗр уйрӑмлӑхсем пур, вӗсене пула чӗлхе йӑтса ҫӳрекенсене ӑна мальтийский ҫине куҫармасӑр ӑнланма йывӑр.

Мальт чӗлхин вӑрӑм истори пур, ӑна финикипе римлянсене йӗрлесе тупма пулать. Мальт чӗлхине аталантарма темиҫе ӗмӗр хушши итали, акӑлчан тата француз чӗлхисем витӗм кӳнӗ. Ҫавна пула чӗлхе нюансӗсене пӗтӗмӗшпех ӑнланас тесен мальтийскине куҫару илес пулать.

Мальт чӗлхине тӗп-тӗрӗс куҫарас ӗҫ ҫитсен темиҫе юрӑхлӑ вариант пур. Ҫыру куҫарӑвӗн професси службисем кирек мӗнле документсене те, текстсене те, ӗҫ докуменчӗсенчен пуҫласа юридически тата медицина докуменчӗсемпе вӗҫленичченех чӗлхе-ҫӑварпа куҫарас енӗпе пулӑшу пама пултараҫҫӗ. Куҫару професси службипе ӗҫлени текста малтанхи пӗлтерӗшпе шухӑшне упраса хӑварас тӗлӗшпе тӗп-тӗрӗс куҫарасса шантарать.

Эсир экономика вариантне шыратӑр пулсан, онлайн-куҫару пулӑшӑвӗсем сӗнекен веб-сайтсем нумай. Ку веб-сайтсене, мальтийскине шута илсе, тӗрлӗ чӗлхепе куҫараҫҫӗ. Онлайн-куҫару службисем тӗрӗс куҫарӑва тивӗҫтерме пултараҫҫӗ пулсан та, вӗсем культура нюансӗсене яланах шута илмеҫҫӗ. Ҫавӑнпа мальтийскине цифра куҫарӑвӗсемпе ансат документсемпе текстсем валли усӑ курни лайӑхрах.

Юлашкинчен, онлайн пек те, пичет пек те усӑ курма пултаракан мальтипе акӑлчанла словарьсем нумай пур. Ҫак словарьсем сире сӑмах куҫарӑвӗсене, ҫавӑн пекех грамматикӑпа произведени енӗпе усӑллӑ канашсем пама пултараҫҫӗ. Словарьсен куҫарӑвӗсем усӑллӑ пулма пултараҫҫӗ пулсан та, вӗсем, яланхи пекех, калӑпӑшӗпе ҫырлахнӑ, кӑткӑс документсемпе усӑ курмалла мар.

Мальтийский ҫине мӗнле куҫару кирлӗ пулсан та, сирӗн нушасем валли тӗрӗс решени тупмалла. Онлайн-куҫару сервисӗсемпе словарьсем база куҫарӑвӗсемшӗн усӑллӑ пулсан, профессиллӗ куҫару службисем сире пысӑк тухӑҫлӑ куҫарусем пама пултараҫҫӗ. Эсир суйланине пӑхмасӑрах мальт чӗлхи ҫине куҫарни Сире Мальт чӗлхипе культурине лайӑхрах ӑнланма пулӑшать.

Хӑш ҫӗршывсенче мальт чӗлхипе калаҫаҫҫӗ?

Мальти чӗлхипе пуринчен ытла Мальт чӗлхипе калаҫаҫҫӗ, анчах унта Ытти ҫӗршывсенчи мальти диаспорӗн членӗсем те, Австрали, Канада, Германи, Итали, Пӗрлешӳллӗ Королевство тата Пӗрлешӳллӗ Штатсем пекех, калаҫаҫҫӗ.

Мальт чӗлхин историйӗ мӗнле?

Мальт чӗлхи питӗ вӑрӑм та тӗрлӗ истори пур, ӑна пирӗн эрӑри 10 ӗмӗрте кӑтартаҫҫӗ. Вӑл ҫурҫӗр Африкӑран вӑтам ӗмӗрсенче куҫса килнӗ ҫынсем каланӑ сикула-арабла диалектсенчен аталаннӑ тесе шутлаҫҫӗ, каярахпа вӗсем итали, француз, испани тата акӑлчан чӗлхисене вӑйлӑ витӗм кӳнӗ. Мальт утравӗ хӑйӗн историйӗ тӑршшӗпех тӗрлӗ державӑсен аллинче пулнӑ пирки, утрав ҫине оккупациленӗ державӑсен тӗрлӗ сӑмахӗсемпе пуплевӗсене хӑй ӑшне ҫавӑрса илнӗ. Ҫавна пула мальт чӗлхи Европӑри Чи университет чӗлхисенчен пӗри пулса тӑрать, унӑн лексиконӗ вара унӑн историйӗн пӗр пайӗ пулса тӑнӑ мӗнпур культура элеменчӗсене тытса тӑрать.

Мальт чӗлхине вӗренес ӗҫе пысӑк тӳпе хывнӑ топ-5 ҫынна кам кӗрет?

1) Антон Вассалли Микиэль (1764-1829): "мальт чӗлхин Ашшӗ" ятлӑ Паллӑ Вассали мальти лингвисчӗ, философ тата филолог пулнӑ, вӑл мальт чӗлхине чи малтан стандартизациленӗ.
2) Карм Псайла (1871-1961): Мальтӑн Наци поэчӗ тата Пӗрремӗш поэчӗ, Псайла мальт чӗлхипе нумай ҫырнӑ, чӗлхери темиҫе ҫӗнӗ сӑмах хушса популяризациленӗшӗн яваплӑ пулнӑ.
3) Аззопарди Мускат Мускат (1927-2007): Преподаватель, лингвист тата мальт литературине тӗпчекен, Аззопарди мальт чӗлхипе нумай ҫырнӑ, Ҫавӑн пекех литературӑпа литература тӗпчевӗ пысӑк литература тӗпчевӗ ирттернӗ, ку чӗлхене хальхи литература мальт чӗлхишӗн никӗс пулса тӑнӑ.
4) Антон ван лир (1905-1992): Священник-иезуит, Ван Лир ҫирӗммӗш ӗмӗрти мальт чӗлхипе литература енӗпе малта пыракан фигурӑсенчен пӗри пулнӑ, ҫак чӗлхе валли тӗрӗс ҫырав тытӑмӗ туса хурассишӗн яваплӑ.
5) Джо Фригиери (1936-2020): мальт поэчӗ тата писатель, фригиери акӑлчан чӗлхипе те, мальт чӗлхипе те нумай ҫырнӑ, хальхи мальт чӗлхине аталантарас ӗҫе пысӑк тӳпе хывнӑ, ҫавӑн пекех мальт поэзийӗн чи лайӑх авторӗсенчен пӗри шутланнӑ.

Мальт чӗлхин тытӑмӗ мӗнле йӗркеленнӗ?

Мальт чӗлхин тытӑмӗ араб чӗлхи евӗрлӗ, унта виҫӗ килӗшӳллӗ тымартан тӑракан сӑмахсем тӑваҫҫӗ. Структура та франци тата итали чӗлхисене вӑйлӑ витӗм кӳрет, унта латинла йӑхран тухнӑ темиҫе аффикс пур чухне те пысӑк артикль хушать. Мальт чӗлхи те икӗ хутлӑ, ҫакӑ вӑл пӗртен-пӗр йышра е иккӗллӗ формӑра пӗлтерӗшлӗ, паллӑ тата глаголсем пӗрлешме пултарнине пӗлтерет.

Мальт чӗлхине тӗрӗс меслетпе мӗнле вӗренмелле?

1. Мальти грамматикипе произведенисен никӗсӗсене вӗренме пуҫлӑр. Онлайн-ресурссене тата грамматика правилисене ӑнлантарса паракан вӗренӳ пособийӗсене шырӑр, ҫавӑн пекех ӑнланмалли сӑмахсене тӗрӗс каламалла.
2. Чӗлхепе улӑштармалли юлташ е практика валли ушкӑн тупӑр. Мальтилле калаҫакан ҫынпа калаҫни-вӗренмелли чи лайӑх меслет.
3. Итлӗр мальти радионе, фильмсемпе телевизон программисене. Чӗлхе ҫине пӑхӑр та хӑвӑр мӗн илтнине тепӗр хут каласа пама тӑрӑшӑр.
4. Duolingo приложенийӗпе словарь запасӗпе грамматикӑпа усӑ курӑр. Чӗлхе хӑнӑхӑвӗсене практикацилеме структура мелӗ пурри усӑллӑ пулма пултарать.
5. Мальтиецсен темиҫе тусне ертсе килӗр. Ку, паллах, чӗлхене вӗренмелли чи лайӑх меслет, мӗншӗн тесен вӑл сире аутентлӑ калаҫусем, ҫавӑн пекех чӗлхе йӑтса ҫӳрекенсемпе хутшӑнусем туса парӗ, вӗсем сире вӗренме пулӑшма хатӗр.
6. Пултаратӑр пулсан, Мальтӑна кӗрсе тухӑр. Ача-пӑча чӗлхине, культурине, ҫынсене тиенӗр. Ҫапла вара, эсир чӗлхене чылай хӑвӑртрах вӗренсе ҫитӗр!