Томтор Мари Грузин Тылбаастаа

Горно-марийский язык является уникальным диалектом финно-угорской языковой семьи и в основном используется меньшинством горно-марийского народа, населяющим регионы России, Эстонии и Финляндии. Ити төһө да аҕыйах ахсааннаах буоллар, хайа-Мари омук культурнай уратытыгар наһаа улахан суолталаах. Онон бу тылы харыстааһыҥҥа Горнайтан көһөрүү өҥөтүн курдук инициатива көмөтүнэн өссө болҕомто ууруллар.

Кэнники сылларга марийскайы кытта тылбаас өҥөтө билигин даҕаны биллэ илик. Бу сороҕор хайа тылын маркер быһыытынан уратытын, ону тэҥэ онлайн тылбаас өҥөтө киэҥник тарҕаммытын кытта сибээстээх. Онлайн- тылбаас өҥөтүн туһаннахха, Горнай тылын илдьэ сылдьар дьон аан дойду үрдүнэн араас тылынан саҥарааччылары кытта бодоруһуохтарын сөп. Ону таһынан онлайн- тылбаас өҥөтө эмиэ Горнай Марияҕа суруллубут дьоһун докумуоннары уонна литератураны көһөрүүнү атын тылларга туһаныахха сөп.

Горнайтан тылбаасчыт өҥөтүнэн араас ньыманан туһаныахха сөп. Холобур, кинилэри бу тылы билбэт дьоҥҥо анаан хайа- Мари тылын актердара кыттыылаах киинэлэргэ эбэтэр тэлэбиидэнньэни оҥорорго туһаныахха сөп. Кинилэр эмиэ төрөөбүт тыл, юридическай докумуоннар уонна оннооҕор оскуола учебниктара, Горнай мари тылынан тылбаас курдук дьоһун суолталаах докумуоннары тылбаастааһыҥҥа туһаныахтарын сөп. Маны таһынан хайа- марийскайы кытта тылбаас өҥөтүн туһаныы эмиэ ити тылынан саҥарар, эбэтэр тылдьыты уонна учебниктары оҥорорго туһаныллыан сөп.

Горнайтан тылбаас өҥөтө бу дьоһун тылы харыстааһыҥҥа тугунан да сыаналаммат өҥөнү оҥороллор. Литератураны, киинэлэри уонна да атын суолталаах докумуоннары Горнай марийскайдыы тылбаастаан, Горнай тылын илдьэ сылдьар дьон атын омуктары кытта бодоруһуохтарын сөп. Горнайтан көһүү өҥөтүн бэрийэн, дьон- сэргэ бу умсугутуулаах тылы кытта билсэр, ол эрээри кини тыыннаах хаалыытын инникитин хааччыйарыгар көмөлөһөр.

Хайа дойдуларга Горнайга ханнык дойдуларга этэллэрий?

Горнайга Арассыыйа уонна Беларусь тылларыгар этэллэр.

Хайа-Мария тылын историята хайдаҕый?

Хайа- Мари тыла-Арассыыйа хайа омуга диир Урал тыла. Бу тыл аан бастаан 17- с үйэ ортотугар докумуон оҥоһуллубута, нуучча чинчийээччилэр уонна учуонайдар бу региоҥҥа Марий омугун айанныыр туһунан отчуоту оҥорон барбыттара. 19 үйэ саҕаланыытыгар лингвистэр норуокка туһаныыны киэҥник тарҕатыыга уонна тарҕатыыга салгыы докумуонунан барбыттара. Сэбиэскэй былаас саҕана кини оскуолаларга үөрэммит уонна элбэх официальнай докумуоннарга туттуллубут буолан, бу тыл ахсаана лаппа улаатта. Сэбиэскэй Сойуус эстибитин кэннэ бу тылы сөргүтүү тохтоото, үгүс эдэр дьон үөрэтэллэр уонна туһаналлар.

Хайа тылын сайдыытыгар саамай улахан кылааты киллэрбит топ- 5 киһиттэн кимнээх киирэрий?

1. Павел Чудинов-горно- марийский ученай, 1973 сыллаахха таһаарбыт хайа- марийского энциклопедиятын бастакы сүһүөх автора.
2. Павел Пентков-икки тылдьыт автора, олортон биирдэстэрэ 2003 сыллаахха, иккиһэ - 2017 с. бэчээттэммитэ.
3. Татьяна Рудина - Горнай тылын үөрэтэр бастакы курстарын тэрийээччитэ.
4. Юрий Макаров-Горнай лингвиһэ,1983 с. хайа- Мари тылын бастакы учебнига.
5. Анна Кузнецова-горно- марийского языка, тылдьыт уонна үөрэх матырыйаалларын грамматикатыгар хас да учебниктар автордара.

Хайа- марийскэй тыл структурата хайдах оҥоһулунна?

Мари тыла Урал тылларыгар, чуолаан волж- финскэй салаатыгар сыһыаннаах. Бу агглютинативнай тыл, ол аата суффикс эбэн этиигэ олоҕуран тылы үөскэтэр, грамматическай сыһыаны көрдөрөр. Холобур, контекска уонна эбиллибит суффикстан тутулуктанан биир эмиэ "кинигэ"," кинигэлэр "эбэтэр" кинигэ ааҕыы "диэн суолталаах буолуон сөп. Кини ону сэргэ аһаҕас дорҕоон дьүөрэлэһиилэрин туһанар, бу ойууну өйүүр тылга туһааннаах аһаҕас дорҕооннору уларытыыны ирдиир. Горнайга гендернэй уратыта суох, онтон атын финно- угорскай тыллартан киирии тыллар ахсааннара хааччахтаммытыттан, атын тыллартан киирии тыллары ылыы аҕыйаҕыттан ааҕыллар.

Хайа- Мари тылын ордук сөпкө үөрэтиэххэ сөбүй?

1. Тылы үөрэтэргэ бастыҥ ньыма - ол кини төбөтүн кытта тиэйиллиэхтээх. Тыл грамматикатын, айымньытын уонна тылдьыт саппааһын туһунан өйдөбүлү ылаары, Горнай тылын илдьэ сылдьыҥ.
2. Алфавиты үөрэтиҥ: эһиги саҥа тылы уонна этиилэри үөрэтиэххит иннинэ Горнай Мари тылын алфавитын кытта билсэр улахан суолталаах.
3. Боростуой тыллартан уонна этиилэртэн саҕалаан: биир нэдиэлэ күнэ, нэдиэлэ күнэ, ону тэҥэ "дорообо", "көрсүөххэ диэри", "баһаалыста" уонна "махтал"курдук боростуой этиилэри өйүөххэ.
4. Клилл Мари: эһиги региоҥҥутугар кыаххыт баар буоллаҕына, онлайн- онлайн тыллары чинчийэр дьарыкка суруттарыаххытын сеп. Билиэххит дуо, ханнык эмэ олохтоох университеттар үөрэххэ туттарсаллар.
5. Эргиччи туттуҥ: саҥа тылы үөрэтиигэ сүрүн хайысха буолар. Күн аайы олоххо киирэргэ дьулуһуҥ уонна бу тылы күннээҕи олоххутугар киллэрэр ньымалары Булуҥ. Сахалыы Истиҥ- иһирэх тыллары, этиилэри умнумаҥ.

Грузин тыла-Кавказ регионугар саамай былыргы сурук- Бичик уонна кэпсэтии тыллартан биирдэстэрэ. Кини бэйэтин алфавитынан биллэр уонна уустук грамматикатынан уонна көлөһүн тиһигинэн биллэр. Грузин тылларыгар тылбаас түмүгэр аан дойду үрдүнэн дьону кытта бодоруһар, кинилэр төрөөбүт тылларынан бодоруһар баҕалаахтар аан дойду үрдүнэн дьоһун өҥө буолар.

Грузин тылларыгар тылбаасчыт уопуттаах тылбаасчыт ирдэнэр, тоҕо диэтэххэ тыл атын дьону өйдүүргэ ыарахан. Грузин тылын кытта профессиональнай тылбаасчыттар Грузия культуратын уонна диалегын дириҥник өйдүүргэ сүрдээх үчүгэй үөрүйэхтээх уонна дириҥ өйдөбүллээх буолуохтаахтар. Кинилэр итини сэргэ тыл суолтатын сурукка, уус- уран тыл форматыгар чуолкайдык тиэрдиэхтээхтэр.

Грузинныын атын тылларга тылбаастаатахха чопчу суолталаах. Үчүгэй тылбаас тиэкиһи нүксү уонна чуолкай уонна дохуоттаах буоларыгар учуоттаныахтаах. Идэтийбит тылбаасчыт культурнай отсылкалары харыстыаҕа уонна дьиҥнээх текси хайдах баарынан чугастык этиэххэ сөбүй.

Грузинскайы атын тылларга тылбаастааһын уустук сорук буолар, тоҕо диэтэххэ тылга атын тылларга суох элбэх тыл баар. Холобур, грузинскайы кытта английскай тылбаасчыт английскай тылы булуохтаах эбэтэр кини этиитин тыл суолтатын сүтэрбэккэ, биир кэлим буолуутун сүтэрбэккэ сөпкө тутталлар. Ол эбэтэр, сорох этиилэр грузинныы тылларга быһаччы тэҥнэһэр кыахтара суох буолан, ыарахаттардаах буолуон сөп.

Грузин тыла киэҥник тэнийбэт буолан, грузин тыла чэпчэки буолуон сөп. Грузин тылларыгар чуолкай тылбаастары биэрэр опыттаах уонна квалификациялаах, авторитетнай бюрону кытта үлэлээһин улахан суолталаах.

Грузин тылын уустугун өйдөөн, профессиональнай тылбаасчыт текст ис хоһоонугар сөп түбэһэр үрдүк хаачыстыбалаах тылбааһы хааччыйыан сөп. Опыттаах грузинскай тылбаасчыт көмөтүнэн эһиги докумуоҥҥутугар туттуллар терминнэри уонна этиини туттубут терминнэри чуолкайдык уонна өйдөнүмтүө гына өйдүөххүтүн сөп.

Ханнык дойдуларга грузинныы тылынан саҥаралларый?

Грузинскай тылынан ордук Грузияҕа, ону тэҥэ Кавказ регионун атын чаастарыгар Азербайджан, Армения уонна Россия курдук этэллэр. Онно Турцияҕа, Ираҥҥа, Сирияҕа уонна Грецияҕа эмиэ этэллэр.

Грузин тылын историята хайдаҕый?

Грузин тыла-бу картвель тыла, онно 4 мөлүйүөн кэриҥэ киһи, сүрүннээн Грузияҕа. Бу, Грузия, Франк бүтүн Кавказка бүтүннүүтүгэр туттуллар официальнай тыл. Грузин тылын историятын Асфальтавул диэн бастакы грузин алфавита оҥоһуллубутун, биһиги эрабыт 4- с үйэтигэр диэри кэтээн көрүөххэ сөп. Бу алфавит кэнниттэн алфавит кэнниттэн билиҥҥэ диэри туттуллар алфавитынан барбыт. 9- с үйэҕэ грузиннар армяннар суруктарын уларыттылар. Кэлин, 19- с үйэҕэ грузин тыла Греция алфавитын грузинскай варианын көһөрбүтэ. Сэбиэскэй кэмҥэ бу тыл бүтүн дойду үрдүнэн оскуолаларга нуучча тылын кытта тэҥинэн үөрэммитэ. Сэбиэскэй Сойуус ыһыллыбытын кэннэ грузин тылын туһаныы биллэ улаатта, билигин бу тыл үүнэр киэҥник туһаныллар.

Грузин тылын үөрэтиигэ саамай улахан кылааты киллэрбит топ- 5 киһиттэн кимнээх киирэрий?

1. Иван Саргылаана-лингвист уонна учуонай, билиҥҥи Грузия филологиятын төрдүн уурбут киһи.
2. Георгий Мерчули - билиҥҥи грузин орфографиятын оҥорбут- оҥорбут учуонай.
3. Саха тылыгар элбэх арҕаа айымньылары тылбаастаабыт поэт уонна общественнай деятель.
4. Сулхан- сабар Орбита-поэт уонна лингвист, кини грузин тылын баайын- дуолун кэҥэтэр, омук тылын, литературнай этиитин уонна тиэрминнэри киллэрэр.
5. Григорий Прадзе-грузин грамматикатыгар легли на основе современных лингвистических исследований.

Грузин тылын структурата хайдах оҥоһулунна?

Грузин тыла агглютинативнай тыл буолар, ол аата тылы үөскэтиигэ сыһыарыылар (приставкалар уонна суффикстар) туһанар. Кини ону тэҥэ мэлдьи буоларын курдук, мэлдьи буоларын курдук, тиһигин быспакка флективнай уонна деривационнай патердары кытта ситимнээх. Грузин тыла бэйэтин алфавитынан суруллубут, 33 буукубаттан турар. Тылга эбээннэр уонна эбээннэр икки ардыларыгар уратылаһыы ыытыллар, ону ааһан аҕыйах тыллартан биирдэстэринэн оҥорор.

Грузин тыла саамай сөптөөх ньыманан үөрэтэрий?

1. Төрдүттэн саҕалаа. Грузин алфавиты үөрэтиҥ, грамматика сүрүн быраабылаларын. 2. Истиилэргитин сайыннарыҥ. Тылы саҥарааччылары истиҥ уонна саҥарар буолуҥ. 3. Тыл саппааһын кэҥэтиҥ. Боростуой тыллары, этиилэри үөрэтиҥ. 4. Ааҕарга уонна сурукка практикаланыҥ. Кинигэлэри, онлайн- курстары, сурунааллары эбэтэр грузинныы тылынан туһаныҥ. 5. Кэпсэтиигэ практикаланаргытын умнумаҥ. Тыл тутааччылары кытта бодоруһуҥ уонна онлайн ресурсаларын туһаныҥ. 6. Таһаҕас культуратыгар тиэйиҥ. Киинэлэри көрүҥ, музыканы истиҥ эбэтэр грузинныы тылынан кинигэлэри ааҕыҥ.