Томтор Мари Финскэй Тылбаастаа

Горно-марийский язык является уникальным диалектом финно-угорской языковой семьи и в основном используется меньшинством горно-марийского народа, населяющим регионы России, Эстонии и Финляндии. Ити төһө да аҕыйах ахсааннаах буоллар, хайа-Мари омук культурнай уратытыгар наһаа улахан суолталаах. Онон бу тылы харыстааһыҥҥа Горнайтан көһөрүү өҥөтүн курдук инициатива көмөтүнэн өссө болҕомто ууруллар.

Кэнники сылларга марийскайы кытта тылбаас өҥөтө билигин даҕаны биллэ илик. Бу сороҕор хайа тылын маркер быһыытынан уратытын, ону тэҥэ онлайн тылбаас өҥөтө киэҥник тарҕаммытын кытта сибээстээх. Онлайн- тылбаас өҥөтүн туһаннахха, Горнай тылын илдьэ сылдьар дьон аан дойду үрдүнэн араас тылынан саҥарааччылары кытта бодоруһуохтарын сөп. Ону таһынан онлайн- тылбаас өҥөтө эмиэ Горнай Марияҕа суруллубут дьоһун докумуоннары уонна литератураны көһөрүүнү атын тылларга туһаныахха сөп.

Горнайтан тылбаасчыт өҥөтүнэн араас ньыманан туһаныахха сөп. Холобур, кинилэри бу тылы билбэт дьоҥҥо анаан хайа- Мари тылын актердара кыттыылаах киинэлэргэ эбэтэр тэлэбиидэнньэни оҥорорго туһаныахха сөп. Кинилэр эмиэ төрөөбүт тыл, юридическай докумуоннар уонна оннооҕор оскуола учебниктара, Горнай мари тылынан тылбаас курдук дьоһун суолталаах докумуоннары тылбаастааһыҥҥа туһаныахтарын сөп. Маны таһынан хайа- марийскайы кытта тылбаас өҥөтүн туһаныы эмиэ ити тылынан саҥарар, эбэтэр тылдьыты уонна учебниктары оҥорорго туһаныллыан сөп.

Горнайтан тылбаас өҥөтө бу дьоһун тылы харыстааһыҥҥа тугунан да сыаналаммат өҥөнү оҥороллор. Литератураны, киинэлэри уонна да атын суолталаах докумуоннары Горнай марийскайдыы тылбаастаан, Горнай тылын илдьэ сылдьар дьон атын омуктары кытта бодоруһуохтарын сөп. Горнайтан көһүү өҥөтүн бэрийэн, дьон- сэргэ бу умсугутуулаах тылы кытта билсэр, ол эрээри кини тыыннаах хаалыытын инникитин хааччыйарыгар көмөлөһөр.

Хайа дойдуларга Горнайга ханнык дойдуларга этэллэрий?

Горнайга Арассыыйа уонна Беларусь тылларыгар этэллэр.

Хайа-Мария тылын историята хайдаҕый?

Хайа- Мари тыла-Арассыыйа хайа омуга диир Урал тыла. Бу тыл аан бастаан 17- с үйэ ортотугар докумуон оҥоһуллубута, нуучча чинчийээччилэр уонна учуонайдар бу региоҥҥа Марий омугун айанныыр туһунан отчуоту оҥорон барбыттара. 19 үйэ саҕаланыытыгар лингвистэр норуокка туһаныыны киэҥник тарҕатыыга уонна тарҕатыыга салгыы докумуонунан барбыттара. Сэбиэскэй былаас саҕана кини оскуолаларга үөрэммит уонна элбэх официальнай докумуоннарга туттуллубут буолан, бу тыл ахсаана лаппа улаатта. Сэбиэскэй Сойуус эстибитин кэннэ бу тылы сөргүтүү тохтоото, үгүс эдэр дьон үөрэтэллэр уонна туһаналлар.

Хайа тылын сайдыытыгар саамай улахан кылааты киллэрбит топ- 5 киһиттэн кимнээх киирэрий?

1. Павел Чудинов-горно- марийский ученай, 1973 сыллаахха таһаарбыт хайа- марийского энциклопедиятын бастакы сүһүөх автора.
2. Павел Пентков-икки тылдьыт автора, олортон биирдэстэрэ 2003 сыллаахха, иккиһэ - 2017 с. бэчээттэммитэ.
3. Татьяна Рудина - Горнай тылын үөрэтэр бастакы курстарын тэрийээччитэ.
4. Юрий Макаров-Горнай лингвиһэ,1983 с. хайа- Мари тылын бастакы учебнига.
5. Анна Кузнецова-горно- марийского языка, тылдьыт уонна үөрэх матырыйаалларын грамматикатыгар хас да учебниктар автордара.

Хайа- марийскэй тыл структурата хайдах оҥоһулунна?

Мари тыла Урал тылларыгар, чуолаан волж- финскэй салаатыгар сыһыаннаах. Бу агглютинативнай тыл, ол аата суффикс эбэн этиигэ олоҕуран тылы үөскэтэр, грамматическай сыһыаны көрдөрөр. Холобур, контекска уонна эбиллибит суффикстан тутулуктанан биир эмиэ "кинигэ"," кинигэлэр "эбэтэр" кинигэ ааҕыы "диэн суолталаах буолуон сөп. Кини ону сэргэ аһаҕас дорҕоон дьүөрэлэһиилэрин туһанар, бу ойууну өйүүр тылга туһааннаах аһаҕас дорҕооннору уларытыыны ирдиир. Горнайга гендернэй уратыта суох, онтон атын финно- угорскай тыллартан киирии тыллар ахсааннара хааччахтаммытыттан, атын тыллартан киирии тыллары ылыы аҕыйаҕыттан ааҕыллар.

Хайа- Мари тылын ордук сөпкө үөрэтиэххэ сөбүй?

1. Тылы үөрэтэргэ бастыҥ ньыма - ол кини төбөтүн кытта тиэйиллиэхтээх. Тыл грамматикатын, айымньытын уонна тылдьыт саппааһын туһунан өйдөбүлү ылаары, Горнай тылын илдьэ сылдьыҥ.
2. Алфавиты үөрэтиҥ: эһиги саҥа тылы уонна этиилэри үөрэтиэххит иннинэ Горнай Мари тылын алфавитын кытта билсэр улахан суолталаах.
3. Боростуой тыллартан уонна этиилэртэн саҕалаан: биир нэдиэлэ күнэ, нэдиэлэ күнэ, ону тэҥэ "дорообо", "көрсүөххэ диэри", "баһаалыста" уонна "махтал"курдук боростуой этиилэри өйүөххэ.
4. Клилл Мари: эһиги региоҥҥутугар кыаххыт баар буоллаҕына, онлайн- онлайн тыллары чинчийэр дьарыкка суруттарыаххытын сеп. Билиэххит дуо, ханнык эмэ олохтоох университеттар үөрэххэ туттарсаллар.
5. Эргиччи туттуҥ: саҥа тылы үөрэтиигэ сүрүн хайысха буолар. Күн аайы олоххо киирэргэ дьулуһуҥ уонна бу тылы күннээҕи олоххутугар киллэрэр ньымалары Булуҥ. Сахалыы Истиҥ- иһирэх тыллары, этиилэри умнумаҥ.

Финансовай тылбаас өҥөтө билигин да ирдэниллэр буолан, финскэй тыл глобальнай бизнескэ улахан суолталаах тыл буолар. Финскэй тылыгар тылбаас улахан уопуту ирдиир-тылга эрэ буолбакка, финскэй культураҕа, идиомах уонна нюанстарга. Финскэй тылыгар үрдүк квалификациялаах тылбаасчыт тыл дириҥ өйдөбүллээх уонна киэҥ культуралаах билиини эрэйэр, ону чопчу биэриэххэ наада.

Финал тыла Финляндия официальнай тыл буолар, онтон саамай элбэх туһанааччы ахсаана финн тыллаах финн, ол эрээри дойдуга швед тылын сүдү тутаах киһинэн буолар. Кыараҕас аймахтарыгар шведскай, финскэй тыл бэйэтин грамматикатын уонна тылдьытын саппааһынан туспа тыл буолар. Тыллары тутааччылар бу икки тыл икки ардыгар олус улахан уратылартан үгүстүк өйдүүллэр. Ол төрүөтүнэн английскай тылга тылбаастара финалга тахсар профессиональнай тылбаасчыт, икки тылы үчүгэйдик баһылаабыт профессиональнай тылбаасчыт буолуохтаах.

Финскэй тыл уустук буоларын таһынан техническэй докумуоннарга уонна тематическай матырыйаалларга киэҥник туһанылларын таһынан, көһөрүү процеһа өссө уустугурар. Тылбаасчыт аныгы билиилээх- көрүүлээх тиэрминнэри уонна концепциялары туһаныахтаах, ону тэҥэ докумуонунан ситимнээх, чопчу түмүктэри ыларга ирдэбиллэри кытта билсиэхтээх.

Ол кэмҥэ тылбаасчыт синтаксиска, идиомах уонна акценталарга синньигэс уратыларын учуоттаан, тылын- өһүн, кэрэ дьүһүнүн, дьүһүнүн көрдөрөр буолуохтаах. Итини финскэй тыл араас диалектарын кытта билсэр киһи идеалыгар эрэ ситиһиэн сөп – дойду үрдүнэн үгүс кэпсэтиигэ этиллэр буолан, тыл араас диалектарын кытта билсэр идеалыгар.

Финскайтан тылбаасчыт көрдөөтөҕүнэ, хайаан да олус уопуттаах, эрэллээх уонна айымньылаах киһини Булуҥ. Бастыҥ финскэй тылбаасчыттар тылбаастарын ис хоһоонун тылбаастаан, тылбаас культурнай Ньурбаларын болҕомтоҕо ылан, бэйэлэрин тылбаастарыгар тиэрдэр кыахтаахтар. Итинник тылбаасчыты кытта үлэ эһиэхэ эбэтэр эһиги хампаанньаҕыт туһунан иһитиннэрии тус аудиторияҕа чуолкайдык уонна көдьүүстээхтик тиэрдиллиэ диэн мэктиэлиир.

Ханнык дойдуларга финскэй тылынан саҥаралларый?

Финскэй тыл Финляндияҕа официальнай тыл буолар, онно омук тыла Швецияҕа, Эстонияҕа, Норвегияҕа уонна Россияҕа тыллаахтар.

Финскэй тыл историята хайдаҕый?

Финскэй тыл финно- угорскай тыл дьиэ кэргэн чилиэнэ уонна Эстония уонна атын Урал тылларын кытта ыкса сибээстээх. Финскэй тыл саамай эрдэ формаларыгар биһиги эрабыт 800- чэкэ сылынан ааҕыллар, ол гынан баран ити туһунан сурук- Бичик 16- с үйэҕэ сыһыаннаһар, Микаэль Агрикола финскэй тылга саҥа кэс тылын тылбаастаабыт диэн ааҕыллар.
19- с үйэҕэ Финляндия Россия империятын сорҕото этэ, нуучча тыла управление уонна үөрэх тыла этэ. Ол түмүгэр финскэй тылы туттуу аҕыйаата, официальнай тыл статуһа хам баттанна. 1906 с. финскэй тыл шведскэй статуһу ылбыта, онтон 1919 с. финскэй саҥа тутулуга суох Финляндия официальнай тыл буолбута.
Ол кэмтэн ыла финскэй тыл аныгы сөргүтүү, саҥаттан саҥа тыллары, киирии тыллары эбии киллэрбиттэрэ. Билигин бу радиоҕа, телевидениеҕэ, киинэлэргэ уонна кинигэлэргэ туттуллар Европа союһун официальнай тылларыттан биирдэстэрэ.

Саха тылын үөрэтиигэ саамай улахан кылааты киллэрбит топ- 5 киһиттэн кимнээх киирэрий?

1. Эллас Леннрот (1802 – 1884): "финского языка аҕата" диэн ааҕыллар, Элас Леннрот филолог уонна фольклорист, Финляндия "Калевал"национальнай эпоһын састааба этэ. Кини тыл араас диалектарын биир көрүҥҥэ түмэр эпическэй поэманы айарга урукку хоһооннору, ырыалары туһанара.
2. Микаэль Агрикола (1510 – 1557): Агрикола финскэй сурук- Бичик төрүттээччи билиннэ. Кини грамматическай текстэри суруйбута уонна финскэй саҥа кэс тылын тылбаастаабыта, тыл стандартыгар көмөлөспүтэ. Кини үлэтэ билигин да дьоһун суолталаах буолан турар.
3. Й. В. Снеллман (1806-1881): Снеллман судаарыстыбаннай деятель, философ уонна журналист этэ, кини финскэй тылын өйүүргэ элбэх суруллубута. Кини финскэй тылга тэннээх статус биэриэхтээх, ону тэҥэ финскэй культура сайдыытыгар ыҥырар.
4. Карл Аксела Аксела Галлела (1865-1931): Галл- Каллела художник уонна скульптор этэ,кини каллевала уонна кини мифологията. Кини финскэй тылын популяризациялыырга көмөлөспүтэ, Калевал туһунан историяны бэйэтин уус- уран үлэтин көмөтүнэн киэҥ аудиторияҕа таһаарбыта.
5. Эйн Лейн (1878-1926): финскэй да, швед тылыгар да суруллар поэт этэ. Кини үлэлэрэ тыл сайдыытыгар сүҥкэн сабыдыалы оҥорбуттара, ону тэҥэ билигин да туһаныллар грамматика хас да учебниктарын суруйбута.

Финскэй тыл структурата хайдах оҥоһулунна?

Финскэй тыл агглютинативнай структуралаах. Ол аата тылы туттуу көмөтүнэн, үксүгэр суффикс эбэтэр приставкалар көмөлөрүнэн, тылы уларытыы көмөтүнэн ситимниир ньымалар оҥоһуллаллар. Бу чаастары аат даҕааһын, даҕааһын, туохтуурдары уонна сыһыаттары, ону тэҥэ эбиискэлэри уонна сыһыарыылары киллэриэхтэрин сөп.
Баара- суоҕа 15 төгүл аҕыйах ахсааҥҥа уонна 7 төгүл тиийэ тарҕанар. Туохтуурдар сирэйдэрин, бириэмэлэрин, киэптэрин, киэптэрин, куоластарын кытта ситимнииллэр. Туохтуур сыыһа формалара эмиэ баар. Даҕааһын уонна сыһыаттары тэҥниир уонна баһыйар көрүҥнээхтэр.
Финскэй тыл үс сүрүн диалектан – арҕаа, илин уонна хотугу өртүттэн турар. Алан арыыларын автономнай провинциятыгар эмиэ туспа диалектар бааллар.

Финскэй тылы саамай сөптөөх ньыманан үөрэтиэххэ сөбүй?

1. Төрдүттэн саҕаланар: финскэй алфавиты үөрэтииттэн уонна буукубаны хайдах сөпкө этииттэн саҕалааҥ. Онтон сүрүн грамматическай быраабылалары уонна тылдьыты үөрэтиҥ.
2. Использование онлайн ресурсы: Вользуйтесь больничные онлайн учебные матырыйаалы, как курс финского языка, приложения и веб- сайты.
3. Погрузте с чувством: проведите время время с носителей финского языка, чтобы лучше понять язык и его нюйства.
4. Практика: үп- харчы музыкатын истэн, үп- харчы кинигэлэрин аахтаран, үөрүйэхтэрин уһугуннарыҥ.
5. Хаһан да туттарымаҥ: саҥа тылы үөрэтии хаһан да чэпчэки буолбат, онон айаҥҥа мэһэй буолуҥ. Туохха барытыгар тулуурдаах буолуҥ, реалистическай сыалы бэйэҕитигэр туруоруҥ.