Томтор Мари Эксембург Тылбаастаа

Горно-марийский язык является уникальным диалектом финно-угорской языковой семьи и в основном используется меньшинством горно-марийского народа, населяющим регионы России, Эстонии и Финляндии. Ити төһө да аҕыйах ахсааннаах буоллар, хайа-Мари омук культурнай уратытыгар наһаа улахан суолталаах. Онон бу тылы харыстааһыҥҥа Горнайтан көһөрүү өҥөтүн курдук инициатива көмөтүнэн өссө болҕомто ууруллар.

Кэнники сылларга марийскайы кытта тылбаас өҥөтө билигин даҕаны биллэ илик. Бу сороҕор хайа тылын маркер быһыытынан уратытын, ону тэҥэ онлайн тылбаас өҥөтө киэҥник тарҕаммытын кытта сибээстээх. Онлайн- тылбаас өҥөтүн туһаннахха, Горнай тылын илдьэ сылдьар дьон аан дойду үрдүнэн араас тылынан саҥарааччылары кытта бодоруһуохтарын сөп. Ону таһынан онлайн- тылбаас өҥөтө эмиэ Горнай Марияҕа суруллубут дьоһун докумуоннары уонна литератураны көһөрүүнү атын тылларга туһаныахха сөп.

Горнайтан тылбаасчыт өҥөтүнэн араас ньыманан туһаныахха сөп. Холобур, кинилэри бу тылы билбэт дьоҥҥо анаан хайа- Мари тылын актердара кыттыылаах киинэлэргэ эбэтэр тэлэбиидэнньэни оҥорорго туһаныахха сөп. Кинилэр эмиэ төрөөбүт тыл, юридическай докумуоннар уонна оннооҕор оскуола учебниктара, Горнай мари тылынан тылбаас курдук дьоһун суолталаах докумуоннары тылбаастааһыҥҥа туһаныахтарын сөп. Маны таһынан хайа- марийскайы кытта тылбаас өҥөтүн туһаныы эмиэ ити тылынан саҥарар, эбэтэр тылдьыты уонна учебниктары оҥорорго туһаныллыан сөп.

Горнайтан тылбаас өҥөтө бу дьоһун тылы харыстааһыҥҥа тугунан да сыаналаммат өҥөнү оҥороллор. Литератураны, киинэлэри уонна да атын суолталаах докумуоннары Горнай марийскайдыы тылбаастаан, Горнай тылын илдьэ сылдьар дьон атын омуктары кытта бодоруһуохтарын сөп. Горнайтан көһүү өҥөтүн бэрийэн, дьон- сэргэ бу умсугутуулаах тылы кытта билсэр, ол эрээри кини тыыннаах хаалыытын инникитин хааччыйарыгар көмөлөһөр.

Хайа дойдуларга Горнайга ханнык дойдуларга этэллэрий?

Горнайга Арассыыйа уонна Беларусь тылларыгар этэллэр.

Хайа-Мария тылын историята хайдаҕый?

Хайа- Мари тыла-Арассыыйа хайа омуга диир Урал тыла. Бу тыл аан бастаан 17- с үйэ ортотугар докумуон оҥоһуллубута, нуучча чинчийээччилэр уонна учуонайдар бу региоҥҥа Марий омугун айанныыр туһунан отчуоту оҥорон барбыттара. 19 үйэ саҕаланыытыгар лингвистэр норуокка туһаныыны киэҥник тарҕатыыга уонна тарҕатыыга салгыы докумуонунан барбыттара. Сэбиэскэй былаас саҕана кини оскуолаларга үөрэммит уонна элбэх официальнай докумуоннарга туттуллубут буолан, бу тыл ахсаана лаппа улаатта. Сэбиэскэй Сойуус эстибитин кэннэ бу тылы сөргүтүү тохтоото, үгүс эдэр дьон үөрэтэллэр уонна туһаналлар.

Хайа тылын сайдыытыгар саамай улахан кылааты киллэрбит топ- 5 киһиттэн кимнээх киирэрий?

1. Павел Чудинов-горно- марийский ученай, 1973 сыллаахха таһаарбыт хайа- марийского энциклопедиятын бастакы сүһүөх автора.
2. Павел Пентков-икки тылдьыт автора, олортон биирдэстэрэ 2003 сыллаахха, иккиһэ - 2017 с. бэчээттэммитэ.
3. Татьяна Рудина - Горнай тылын үөрэтэр бастакы курстарын тэрийээччитэ.
4. Юрий Макаров-Горнай лингвиһэ,1983 с. хайа- Мари тылын бастакы учебнига.
5. Анна Кузнецова-горно- марийского языка, тылдьыт уонна үөрэх матырыйаалларын грамматикатыгар хас да учебниктар автордара.

Хайа- марийскэй тыл структурата хайдах оҥоһулунна?

Мари тыла Урал тылларыгар, чуолаан волж- финскэй салаатыгар сыһыаннаах. Бу агглютинативнай тыл, ол аата суффикс эбэн этиигэ олоҕуран тылы үөскэтэр, грамматическай сыһыаны көрдөрөр. Холобур, контекска уонна эбиллибит суффикстан тутулуктанан биир эмиэ "кинигэ"," кинигэлэр "эбэтэр" кинигэ ааҕыы "диэн суолталаах буолуон сөп. Кини ону сэргэ аһаҕас дорҕоон дьүөрэлэһиилэрин туһанар, бу ойууну өйүүр тылга туһааннаах аһаҕас дорҕооннору уларытыыны ирдиир. Горнайга гендернэй уратыта суох, онтон атын финно- угорскай тыллартан киирии тыллар ахсааннара хааччахтаммытыттан, атын тыллартан киирии тыллары ылыы аҕыйаҕыттан ааҕыллар.

Хайа- Мари тылын ордук сөпкө үөрэтиэххэ сөбүй?

1. Тылы үөрэтэргэ бастыҥ ньыма - ол кини төбөтүн кытта тиэйиллиэхтээх. Тыл грамматикатын, айымньытын уонна тылдьыт саппааһын туһунан өйдөбүлү ылаары, Горнай тылын илдьэ сылдьыҥ.
2. Алфавиты үөрэтиҥ: эһиги саҥа тылы уонна этиилэри үөрэтиэххит иннинэ Горнай Мари тылын алфавитын кытта билсэр улахан суолталаах.
3. Боростуой тыллартан уонна этиилэртэн саҕалаан: биир нэдиэлэ күнэ, нэдиэлэ күнэ, ону тэҥэ "дорообо", "көрсүөххэ диэри", "баһаалыста" уонна "махтал"курдук боростуой этиилэри өйүөххэ.
4. Клилл Мари: эһиги региоҥҥутугар кыаххыт баар буоллаҕына, онлайн- онлайн тыллары чинчийэр дьарыкка суруттарыаххытын сеп. Билиэххит дуо, ханнык эмэ олохтоох университеттар үөрэххэ туттарсаллар.
5. Эргиччи туттуҥ: саҥа тылы үөрэтиигэ сүрүн хайысха буолар. Күн аайы олоххо киирэргэ дьулуһуҥ уонна бу тылы күннээҕи олоххутугар киллэрэр ньымалары Булуҥ. Сахалыы Истиҥ- иһирэх тыллары, этиилэри умнумаҥ.

Лемксембург-Германия, Бельгия икки ардыларыгар турар Улуу герцогенбург диэн ааттаах Германия тыла. 400 000- тэн тахса киһи тыла- өһө бизнес уонна аан дойду сыһыаннаһыыларыгар улахан болҕомтону тардар региональнай тыл буолар.

Омуктар кыраныыссаларын арыйыыны салгыыр буолан, бу дойду араас культуратын, нэһилиэстибэтин толору өйдүүргэ дьулуһааччылары наадалааҕынан буолла. Бизнескэ олохтоох нэһилиэнньэни кытта бодоруһуу булгуччулаах усулуобуйа буолар. Бэйэ тылын уустугун өйдүүрүнээҕэр тылбаасчыт өҥөтүнэн туһаныан сөп.

Онон, эксээмэн тылбааһа туохха тардылларый? Атын тылы кытта тэҥнээтэххэ, тиэкиһи биир тылтан ылыы уонна атын тылга уларытыы, суолтатын оннунан хаалларыы курдук. Эксембургтары кытта тылбаас атын тылга тугунан да уратыта суох. Ол эрээри, лемксембург тылын сүрүн проблематынан история туспа статуһа буолар. Ити курдук атын тылларга мэлдьи бэлэм тылбаастары, грамматическай быраабылалары уонна лингвистическэй усулуобуйалары оҥорууга сырытыннарар.

Дьыала тылбаас өҥөтүгэр тиийдэҕинэ, чопчу сыаллаах- соруктаах. Сыыһа- халты сыыһа туттуу, бодоруһуу, эбэтэр сыһыаны үрэйии курдук сыыһа туттуу, профессиональнай тылбаасчыты кытта үлэлээһин улахан суолталаах.

Профессиональнай эксээмэннэри тылбаасчыттар культурнай уонна правовой контекстарга улахан уопуттаахтар. Ити дьыалабыай партнердар, клиеннэр эбэтэр үлэһиттэр икки ардыларыгар бодоруһуу курдук араас контекстарга бэйэлэрин билиилэригэр киирэллэр. Ону тэҥэ көһөрүү саамай аныгы инструменнарын уонна тоҕоостоох программанан хааччыйыыга туһаныахтара.

Эрэллээх тылбаасчыт эрэллээх дьону кичэйэн чинчийэр улахан суолталаах. Бу тылга сертификацияламмыт тылбаасчыт көрдөөҥ, бу салааҕа чахчы уопуттаах уонна тылга тиһэх уларыйыылары кытта билсэр кыахтаах.

Түмүккэ, лемксембург тылын тылбаастааһын дойду культуратын уонна историятын интэриэһиргиир дьоҥҥо тугунан да сыаналаммат өҥө буолар. Лицейбург атын тылларыгар докумуоннары чуолкайдыырга үөрүйэхтээх уонна экспертизалаах, наадалаах профессионаллары наймылаһан, тэрилтэлэр уонна чааһынай дьон хаачыстыбалаах түмүктэри аахсыахтарын сөп.

Ханнык дойдуларга эксембург тылынан саҥаралларый?

Лемксембург тылынан саҥараллар уонна ордук Бельгия, Франция уонна Германия сорох чаастарыгар.

Лемксембург тылын историята хайдаҕый?

Лемксембург тылын историята орто үйэттэн саҕаланар. Бу тыл аан бастаан ХІІ үйэҕэ үктэммит романическай кельталарынан туттуллубута. Кэнники сүүс сыл устатыгар ыаллыы Германия тыллара, ордук Аллараа Бэстээх, тыл арҕаа өттүнээҕи салаалара күүстээх сабыдыалларынан сылдьаллар.
19- с үйэҕэ төрөөбүт тыл бэйэтин суругунан туспа тыл быһыытынан үөскээбитэ. Ол кэмтэн ыла тыл литератураҕа, издательскай дьыалаҕа, чааһынай уонна общественнай күннээҕи олоххо элбэхтик туттуллар кээмэйинэн салгыы сайдыбыта.
Бүгүн лемксембург дойдуларыгар официальнай тыл буолар, ону тэҥэ Бельгия, Франция уонна Германия сорох чаастарыгар тарҕаммыт. Кини ону тэҥэ сорох университеттарга үөрэтэллэр уонна Европа союһугар бодоруһарга туһаныллар.

Топ- 5 киһилээх Саха тылын сайдыытыгар саамай улахан кылааты киллэрбит топ- 5 киһи кимнээҕий?

1. Жан- Пьер Фейе (1893-1943): французскай лингвист уонна профессор, кини 1923 с. бастакы тылдьыттар уонна грамматикалар бэчээттээһиннэригэр эппиэтинэстээх эбит.
2. Эмиль Вебер (1898-1968): лембург суруйааччыта уонна поэт элбэх кинигэни уонна брошюраны суруйбут.
3. Альберт Мерген (1903-1995): лингвист уонна профессор, онно билиҥҥи лксембург орфографиятын оҥорорго суруллар.
4. Николай Биивер (1912-1998): "Ligropes" сурунаал төрүттээччитэ уонна төрүттээччитэ.
5. Роберт Крипс (1915-2009): лингвист уонна профессор, оскуолаҕа тылы үөрэтии стандартнай көрүҥүн оҥорууга уонна тупсарыыга үлэлэспит лингвист уонна профессор.

Оксембург тылын структурата хайдах тэриллэрий?

Лемксембург-Герман тыла, немец уонна Голландия тылларыттан төрүттээх. Ити икки өрүттээх Үөһээ уонна арҕаа-киин диалектар икки ардыларыгар холбоһор элеменнэри холбуур. Тыл үс араас диалектаах: мэйельскай- франконскай (онно хотугулуу- Илиҥҥи өттүгэр саҥарыллар), Үөһээ Бүлүү (онно дойду киин уонна арҕаа регионнарыгар этиллэр) уонна сир соҕуруу өттүгэр баар (онно сүнньүнэн соҕурууҥҥу өттүгэр этиллэр). Тылбыт үксүн дорҕоонноохтук иһиллэ- иһиллэ сылдьар. Грамматическай өттүнэн кини немец тылыгар, тыл бэрээдэгигэр уонна структуратыгар маарынныыр.

Эксембург тыла ордук сөптөөх ньыма эбит дии саныыгын?

1. Бэйэҕитигэр үчүгэй учебник эбэтэр үөрэх кууруһун атыылаһыҥ. Лемксембург тылыгар анаан араас онлайн курстары уонна приложенияны киллэрэн туран элбэх программа баар. Ити структурнай уруоктары ылыы уонна тыл өйдөбүлүгэр бэртээхэй ньыманан буолуон сөп.
2. Тылы Булуҥ. Сирэй эбэтэр онлайн тылын илдьэ сылдьыҥ. Бу тылы түргэнник үөрэтэргэ көмөлөһүөххүтүн сөп, тоҕо диэтэххэ, ханнык тылынан сөпкө этэллэрин истиэххит, ону тэҥэ төрүт култуураҕытын туһаныаххытын сөп.
3. Эксембург тылынан СМИ истиэҕиҥ. Телевизионнай шоу көрөргүтүн, радиопрограмманы истэргитин эбэтэр лемксембург тылынан хаһыаты ааҕаргытын боруобалааҥ. Ити эһиэхэ тыл уонна тылдьыт саппааһын кытта билсэригэр көмөлөһөр, ону тэҥэ дойду культуратын өйдүүргүт ордук.
4. Практикаланыҥ, практикаланыҥ, практикаланыҥ. Ханнык баҕарар тылы үөрэтэргэ бастыҥ ньыма - утумнаах практика. Эһиги саҥарар, ааҕар- суруйар дьоҕургутун практикалааҥ диэн эрэниэҕиҥ. Карточкалары, оробуочай тэтэрээттэри эбэтэр атын ресурсалары туһаныҥ, эһиги үөрэппит матырыйаалгытыгар көмөлөһүҥ, ону тэҥэ саҥа тылы киллэрэргэ көмөлөһүҥ.