Томтор Мари Мальтийскай Тылбаастаа

Горно-марийский язык является уникальным диалектом финно-угорской языковой семьи и в основном используется меньшинством горно-марийского народа, населяющим регионы России, Эстонии и Финляндии. Ити төһө да аҕыйах ахсааннаах буоллар, хайа-Мари омук культурнай уратытыгар наһаа улахан суолталаах. Онон бу тылы харыстааһыҥҥа Горнайтан көһөрүү өҥөтүн курдук инициатива көмөтүнэн өссө болҕомто ууруллар.

Кэнники сылларга марийскайы кытта тылбаас өҥөтө билигин даҕаны биллэ илик. Бу сороҕор хайа тылын маркер быһыытынан уратытын, ону тэҥэ онлайн тылбаас өҥөтө киэҥник тарҕаммытын кытта сибээстээх. Онлайн- тылбаас өҥөтүн туһаннахха, Горнай тылын илдьэ сылдьар дьон аан дойду үрдүнэн араас тылынан саҥарааччылары кытта бодоруһуохтарын сөп. Ону таһынан онлайн- тылбаас өҥөтө эмиэ Горнай Марияҕа суруллубут дьоһун докумуоннары уонна литератураны көһөрүүнү атын тылларга туһаныахха сөп.

Горнайтан тылбаасчыт өҥөтүнэн араас ньыманан туһаныахха сөп. Холобур, кинилэри бу тылы билбэт дьоҥҥо анаан хайа- Мари тылын актердара кыттыылаах киинэлэргэ эбэтэр тэлэбиидэнньэни оҥорорго туһаныахха сөп. Кинилэр эмиэ төрөөбүт тыл, юридическай докумуоннар уонна оннооҕор оскуола учебниктара, Горнай мари тылынан тылбаас курдук дьоһун суолталаах докумуоннары тылбаастааһыҥҥа туһаныахтарын сөп. Маны таһынан хайа- марийскайы кытта тылбаас өҥөтүн туһаныы эмиэ ити тылынан саҥарар, эбэтэр тылдьыты уонна учебниктары оҥорорго туһаныллыан сөп.

Горнайтан тылбаас өҥөтө бу дьоһун тылы харыстааһыҥҥа тугунан да сыаналаммат өҥөнү оҥороллор. Литератураны, киинэлэри уонна да атын суолталаах докумуоннары Горнай марийскайдыы тылбаастаан, Горнай тылын илдьэ сылдьар дьон атын омуктары кытта бодоруһуохтарын сөп. Горнайтан көһүү өҥөтүн бэрийэн, дьон- сэргэ бу умсугутуулаах тылы кытта билсэр, ол эрээри кини тыыннаах хаалыытын инникитин хааччыйарыгар көмөлөһөр.

Хайа дойдуларга Горнайга ханнык дойдуларга этэллэрий?

Горнайга Арассыыйа уонна Беларусь тылларыгар этэллэр.

Хайа-Мария тылын историята хайдаҕый?

Хайа- Мари тыла-Арассыыйа хайа омуга диир Урал тыла. Бу тыл аан бастаан 17- с үйэ ортотугар докумуон оҥоһуллубута, нуучча чинчийээччилэр уонна учуонайдар бу региоҥҥа Марий омугун айанныыр туһунан отчуоту оҥорон барбыттара. 19 үйэ саҕаланыытыгар лингвистэр норуокка туһаныыны киэҥник тарҕатыыга уонна тарҕатыыга салгыы докумуонунан барбыттара. Сэбиэскэй былаас саҕана кини оскуолаларга үөрэммит уонна элбэх официальнай докумуоннарга туттуллубут буолан, бу тыл ахсаана лаппа улаатта. Сэбиэскэй Сойуус эстибитин кэннэ бу тылы сөргүтүү тохтоото, үгүс эдэр дьон үөрэтэллэр уонна туһаналлар.

Хайа тылын сайдыытыгар саамай улахан кылааты киллэрбит топ- 5 киһиттэн кимнээх киирэрий?

1. Павел Чудинов-горно- марийский ученай, 1973 сыллаахха таһаарбыт хайа- марийского энциклопедиятын бастакы сүһүөх автора.
2. Павел Пентков-икки тылдьыт автора, олортон биирдэстэрэ 2003 сыллаахха, иккиһэ - 2017 с. бэчээттэммитэ.
3. Татьяна Рудина - Горнай тылын үөрэтэр бастакы курстарын тэрийээччитэ.
4. Юрий Макаров-Горнай лингвиһэ,1983 с. хайа- Мари тылын бастакы учебнига.
5. Анна Кузнецова-горно- марийского языка, тылдьыт уонна үөрэх матырыйаалларын грамматикатыгар хас да учебниктар автордара.

Хайа- марийскэй тыл структурата хайдах оҥоһулунна?

Мари тыла Урал тылларыгар, чуолаан волж- финскэй салаатыгар сыһыаннаах. Бу агглютинативнай тыл, ол аата суффикс эбэн этиигэ олоҕуран тылы үөскэтэр, грамматическай сыһыаны көрдөрөр. Холобур, контекска уонна эбиллибит суффикстан тутулуктанан биир эмиэ "кинигэ"," кинигэлэр "эбэтэр" кинигэ ааҕыы "диэн суолталаах буолуон сөп. Кини ону сэргэ аһаҕас дорҕоон дьүөрэлэһиилэрин туһанар, бу ойууну өйүүр тылга туһааннаах аһаҕас дорҕооннору уларытыыны ирдиир. Горнайга гендернэй уратыта суох, онтон атын финно- угорскай тыллартан киирии тыллар ахсааннара хааччахтаммытыттан, атын тыллартан киирии тыллары ылыы аҕыйаҕыттан ааҕыллар.

Хайа- Мари тылын ордук сөпкө үөрэтиэххэ сөбүй?

1. Тылы үөрэтэргэ бастыҥ ньыма - ол кини төбөтүн кытта тиэйиллиэхтээх. Тыл грамматикатын, айымньытын уонна тылдьыт саппааһын туһунан өйдөбүлү ылаары, Горнай тылын илдьэ сылдьыҥ.
2. Алфавиты үөрэтиҥ: эһиги саҥа тылы уонна этиилэри үөрэтиэххит иннинэ Горнай Мари тылын алфавитын кытта билсэр улахан суолталаах.
3. Боростуой тыллартан уонна этиилэртэн саҕалаан: биир нэдиэлэ күнэ, нэдиэлэ күнэ, ону тэҥэ "дорообо", "көрсүөххэ диэри", "баһаалыста" уонна "махтал"курдук боростуой этиилэри өйүөххэ.
4. Клилл Мари: эһиги региоҥҥутугар кыаххыт баар буоллаҕына, онлайн- онлайн тыллары чинчийэр дьарыкка суруттарыаххытын сеп. Билиэххит дуо, ханнык эмэ олохтоох университеттар үөрэххэ туттарсаллар.
5. Эргиччи туттуҥ: саҥа тылы үөрэтиигэ сүрүн хайысха буолар. Күн аайы олоххо киирэргэ дьулуһуҥ уонна бу тылы күннээҕи олоххутугар киллэрэр ньымалары Булуҥ. Сахалыы Истиҥ- иһирэх тыллары, этиилэри умнумаҥ.

Мальт тылын тылбаастааһын сирэйтэн соҕуруу байҕалга барар Мальт тылын уонна культуратын өйдүүргэ кыаҕы биэрэр. Мальт официальнай тылынан Латинскай буукубаларынан суруллубут мальт тыла буолар. Мальти тыла араб курдук эрээри, кини сорох уратылардаах, ол иһин тыл муннуга буолбат, мальтийскайы тылбааһа суох өйдүүрэ уустук.

Мальт тыла финикянист уонна римлян иннилэрин диэки барар уһун историялаах. Итальянскай, английскай уонна французскай курдук атын тыллар Саха тылын сайдыытыгар үйэ тухары сабыдыаллаабыттара. Ол иһин тыл ис кыаҕын толору өйдүүрүн туһугар мальтийскайдыы тылбааһы ылыы улахан суолталаах.

Дьыала чопчу тылбаас ыларыгар тиийдэҕинэ, аҕыйах тоҕоостоох варианнар бааллар. Суругунан тылбаас профессиональнай сулууспалара ханнык баҕарар докумуону эбэтэр тиэкиһи тылынан тылбаастыырга, дьыалабыай докумуоннартан саҕалаан СГУ уонна медицинскэй докумуоннартан саҕалаан өҥөнү биэриэхтэрин сөп. Тылбаас профессиональнай сулууспатын кытта үлэ барыта текси бастакы өйдөбүлү, өйү- санааны тутуһан чопчу быһаарыллыа диэн мэктиэлиир.

Ордук экономическай варианы көрдүүгүтүнэ, онлайн- тылбаас өҥөтө элбэх веб- сайт баар. Бу веб- сайты мальтийскайы киллэрэн туран араас тылларга тылбаастыыллар. Онлайн- тылбаас сулууспалара чуолкай тылбаастаныахтарын сөп эрээри, кинилэр культурнай нэилиэктэри барытын учуоттуур кыахтара суох. Онон цифровой тылбаастар мальтиоҥҥа судургу докумуоннары уонна тиэкистэри туһаныахха ордук.

Дьэ, онлайн нууччалыы тылдьыт, бэчээттэммит да көрүҥнэригэр сөп түбэһэр мальтийскай- английскай тылдьыттар элбэхтэр. Бу тылдьыттар эһиэхэ чуолкай тылбаастары, ону тэҥэ грамматикаҕа уонна айымньыга туһалаах сүбэлэри биэриэхтэрин сөп. Тылдьыт тылбаастара көдьүүстээх буолуон сөп эрээри, быраабыла курдук, кээмэйинэн хааччахтан уонна уустук докумуоннарга туһаныллыа суохтаах.

Ханнык тииптээх тылбаастан тутулуга суох, эһиги наадаҕытыгар сөптөөх быһаарыыны булуохтааххыт. Профессиональнай тылбаас сулууспалара эһиэхэ үрдүк тылбаастары биэриэхтэрин сөп, онлайн сервиһэ тылбаас уонна тылдьыттар базовай тылбаастарга туһалаах буолуон сөп. Эһиги талыыгытыттан тутулуга суох, нууччалыы тылбаас эһиэхэ Мальт тылын уонна культуратын өйдүүргэ көмөлөһүөн сөп.

Мальтийскай тылынан ханнык дойдуларга саҥаралларый?

Мальтийскай тылынан ордук Мальт тылынан саҥараллар, ол гынан баран манна Австралия, Канада, Германия, Италия, холбоһуктаах Штаттар уонна атын дойдуларга мальт диаспоратын чилиэннэрэ этэллэр.

Мальт тылын историята хайдаҕый?

Мальт тыла олус уһун уонна араас историялаах, ону биһиги эрабыт 10- с үйэтин иннин биэрэллэр. Хотугу Африка, француз, Испан уонна английскай тыллары күүстээх сабыдыаллаабыт сикико- Арабскай диалектартан арахсыбыта дииллэр. Мальт арыыта бэйэтин историятын былаһын тухары араас держава былааһынан сылдьарын быһыытынан, тылы оккупациялаабыт арыыны туттаран араас тылы, этиилэри хомуйбут. Мальт тыла Европаҕа биир уһулуччулаах тыл буолар, кини лексиконо кини историятын сорҕото буолар бары культуралар элеменнэрэ бааллар.

Мальт тылын үөрэтиигэ саамай улахан кылааты киллэрбит топ- 5 киһиттэн кимнээх киирэрий?

1) Микиэль Антон Вассали (1764-1829): "мальт тылын аҕата" диэн ааттаах, Вассали мальт лингвиһэ, философ уонна филолог этэ.
2) Дан Карм Псайл (1871-1961): Поэт уонна Мальт бастакы национальнай поэта, Псала мальтийскай тылынан элбэхтик суруйбута уонна тылга кэккэ саҥа тыллары уонна тыллары киэҥник тарҕатыыга эппиэтинэстээх этэ.
3) Гузе Мушат Аззопарди (1927-2007): Саха тылын лингвист уонна чинчийээччи, Аззопарди мальтийскай тылынан элбэхтик суруйбута, ону тэҥэ тыл лингвистическэй уонна литературоведческай чинчийиини ыыппыта.
4) Антон ван Лир (1905-1992): аҕабыыт - иезит, Ван Лир сүүрбэһис үйэ Саха тылын уонна литературатын уобалаһыгар биир биллэр фигурата этэ уонна бу тылга таба суруйуу чуолкай тиһигин тэрийии иһин эппиэтинэстээх.
5) Джо Фригиери (1936-2020): мальтийский поэт уонна суруйааччы, Фигиери английскайдыы да, мальтийскайдыы да элбэхтик суруйбута уонна аныгы мальтийскай тыл сайдарыгар улахан кылааты киллэрбитэ, ону тэҥэ мальт поэзиятын биир бастыҥ автордарынан ааҕыллыбыта.

Мальт тылын структурата хайдах оҥоһулунна?

Мальт тылын структурата араб тылыгар маарынныыр,онно үс дьүөрэлээх тылтан турар. Француз уонна Италия тылларыгар күүстээх сабыдыаллаах, кыра артикль иннигэр баар уонна хас да сыһыарыылаах сыһыарыылаах тыллар бааллар. Мальт тыла эмиэ икки чыыһылалаах, ол аата аат даҕааһын, даҕааһын уонна туохтуурдар биирдиилээн ахсааҥҥа эбэтэр иккилии көрүҥҥэ сөп түбэһиэхтэрин сөп.

Мальт тыла ордук сөптөөх ньыманан хайдах үөрэтиэххэ сөбүй?

1. Мальтийскай грамматиканы уонна айымньыны үөрэтииттэн саҕалааҥ. Грамматика быраабылатын быһаарар онлайн ресурсалары уонна үөрэх пособиеларын көрдөөҥ,ону тэҥэ тылы таба суруйуу хайдах сөпкө этэрин.
2. Тыл атастаһыытыгар эбэтэр практикаҕа партнеру Булуҥ. Сахалыы саҥарар киһини кытта кэпсэтии-бастыҥ ньыма.
3. Ыччаттарга радио, киинэлэри уонна телевизионнай программалары истиэҕиҥ. Тылгытыгар болҕомтоҕутун ууруҥ, эһиги тугу истибиккитин хатылыаххыт.
4. Тыл пленарнай саппааһыгар уонна грамматикаҕа сыһыаран туһаныҥ. Тылы үөрүйэхтэрин туттуу структуралаах буолуон сөп.
5. Хас да мальт доҕотторун илдьэ барыҥ. Бу, биллэн турар, тыл үөрэхтээхтэрин кытта бодоруһуу, ону тэҥэ эһиэхэ көмөлөһөргө бэлэммит атын омук тылын илдьэ сылдьар бастыҥ ньыма.
6. Оҕолоххутуна, Мальтаҕа сылдьыҥ. Тылга, культураҕа уонна Мальт дьонноругар тиэйиҥ. Онон тылгытын быдан түргэнник баһылыаххыт!