Томтор Мари Бирманскай Тылбаастаа

Горно-марийский язык является уникальным диалектом финно-угорской языковой семьи и в основном используется меньшинством горно-марийского народа, населяющим регионы России, Эстонии и Финляндии. Ити төһө да аҕыйах ахсааннаах буоллар, хайа-Мари омук культурнай уратытыгар наһаа улахан суолталаах. Онон бу тылы харыстааһыҥҥа Горнайтан көһөрүү өҥөтүн курдук инициатива көмөтүнэн өссө болҕомто ууруллар.

Кэнники сылларга марийскайы кытта тылбаас өҥөтө билигин даҕаны биллэ илик. Бу сороҕор хайа тылын маркер быһыытынан уратытын, ону тэҥэ онлайн тылбаас өҥөтө киэҥник тарҕаммытын кытта сибээстээх. Онлайн- тылбаас өҥөтүн туһаннахха, Горнай тылын илдьэ сылдьар дьон аан дойду үрдүнэн араас тылынан саҥарааччылары кытта бодоруһуохтарын сөп. Ону таһынан онлайн- тылбаас өҥөтө эмиэ Горнай Марияҕа суруллубут дьоһун докумуоннары уонна литератураны көһөрүүнү атын тылларга туһаныахха сөп.

Горнайтан тылбаасчыт өҥөтүнэн араас ньыманан туһаныахха сөп. Холобур, кинилэри бу тылы билбэт дьоҥҥо анаан хайа- Мари тылын актердара кыттыылаах киинэлэргэ эбэтэр тэлэбиидэнньэни оҥорорго туһаныахха сөп. Кинилэр эмиэ төрөөбүт тыл, юридическай докумуоннар уонна оннооҕор оскуола учебниктара, Горнай мари тылынан тылбаас курдук дьоһун суолталаах докумуоннары тылбаастааһыҥҥа туһаныахтарын сөп. Маны таһынан хайа- марийскайы кытта тылбаас өҥөтүн туһаныы эмиэ ити тылынан саҥарар, эбэтэр тылдьыты уонна учебниктары оҥорорго туһаныллыан сөп.

Горнайтан тылбаас өҥөтө бу дьоһун тылы харыстааһыҥҥа тугунан да сыаналаммат өҥөнү оҥороллор. Литератураны, киинэлэри уонна да атын суолталаах докумуоннары Горнай марийскайдыы тылбаастаан, Горнай тылын илдьэ сылдьар дьон атын омуктары кытта бодоруһуохтарын сөп. Горнайтан көһүү өҥөтүн бэрийэн, дьон- сэргэ бу умсугутуулаах тылы кытта билсэр, ол эрээри кини тыыннаах хаалыытын инникитин хааччыйарыгар көмөлөһөр.

Хайа дойдуларга Горнайга ханнык дойдуларга этэллэрий?

Горнайга Арассыыйа уонна Беларусь тылларыгар этэллэр.

Хайа-Мария тылын историята хайдаҕый?

Хайа- Мари тыла-Арассыыйа хайа омуга диир Урал тыла. Бу тыл аан бастаан 17- с үйэ ортотугар докумуон оҥоһуллубута, нуучча чинчийээччилэр уонна учуонайдар бу региоҥҥа Марий омугун айанныыр туһунан отчуоту оҥорон барбыттара. 19 үйэ саҕаланыытыгар лингвистэр норуокка туһаныыны киэҥник тарҕатыыга уонна тарҕатыыга салгыы докумуонунан барбыттара. Сэбиэскэй былаас саҕана кини оскуолаларга үөрэммит уонна элбэх официальнай докумуоннарга туттуллубут буолан, бу тыл ахсаана лаппа улаатта. Сэбиэскэй Сойуус эстибитин кэннэ бу тылы сөргүтүү тохтоото, үгүс эдэр дьон үөрэтэллэр уонна туһаналлар.

Хайа тылын сайдыытыгар саамай улахан кылааты киллэрбит топ- 5 киһиттэн кимнээх киирэрий?

1. Павел Чудинов-горно- марийский ученай, 1973 сыллаахха таһаарбыт хайа- марийского энциклопедиятын бастакы сүһүөх автора.
2. Павел Пентков-икки тылдьыт автора, олортон биирдэстэрэ 2003 сыллаахха, иккиһэ - 2017 с. бэчээттэммитэ.
3. Татьяна Рудина - Горнай тылын үөрэтэр бастакы курстарын тэрийээччитэ.
4. Юрий Макаров-Горнай лингвиһэ,1983 с. хайа- Мари тылын бастакы учебнига.
5. Анна Кузнецова-горно- марийского языка, тылдьыт уонна үөрэх матырыйаалларын грамматикатыгар хас да учебниктар автордара.

Хайа- марийскэй тыл структурата хайдах оҥоһулунна?

Мари тыла Урал тылларыгар, чуолаан волж- финскэй салаатыгар сыһыаннаах. Бу агглютинативнай тыл, ол аата суффикс эбэн этиигэ олоҕуран тылы үөскэтэр, грамматическай сыһыаны көрдөрөр. Холобур, контекска уонна эбиллибит суффикстан тутулуктанан биир эмиэ "кинигэ"," кинигэлэр "эбэтэр" кинигэ ааҕыы "диэн суолталаах буолуон сөп. Кини ону сэргэ аһаҕас дорҕоон дьүөрэлэһиилэрин туһанар, бу ойууну өйүүр тылга туһааннаах аһаҕас дорҕооннору уларытыыны ирдиир. Горнайга гендернэй уратыта суох, онтон атын финно- угорскай тыллартан киирии тыллар ахсааннара хааччахтаммытыттан, атын тыллартан киирии тыллары ылыы аҕыйаҕыттан ааҕыллар.

Хайа- Мари тылын ордук сөпкө үөрэтиэххэ сөбүй?

1. Тылы үөрэтэргэ бастыҥ ньыма - ол кини төбөтүн кытта тиэйиллиэхтээх. Тыл грамматикатын, айымньытын уонна тылдьыт саппааһын туһунан өйдөбүлү ылаары, Горнай тылын илдьэ сылдьыҥ.
2. Алфавиты үөрэтиҥ: эһиги саҥа тылы уонна этиилэри үөрэтиэххит иннинэ Горнай Мари тылын алфавитын кытта билсэр улахан суолталаах.
3. Боростуой тыллартан уонна этиилэртэн саҕалаан: биир нэдиэлэ күнэ, нэдиэлэ күнэ, ону тэҥэ "дорообо", "көрсүөххэ диэри", "баһаалыста" уонна "махтал"курдук боростуой этиилэри өйүөххэ.
4. Клилл Мари: эһиги региоҥҥутугар кыаххыт баар буоллаҕына, онлайн- онлайн тыллары чинчийэр дьарыкка суруттарыаххытын сеп. Билиэххит дуо, ханнык эмэ олохтоох университеттар үөрэххэ туттарсаллар.
5. Эргиччи туттуҥ: саҥа тылы үөрэтиигэ сүрүн хайысха буолар. Күн аайы олоххо киирэргэ дьулуһуҥ уонна бу тылы күннээҕи олоххутугар киллэрэр ньымалары Булуҥ. Сахалыы Истиҥ- иһирэх тыллары, этиилэри умнумаҥ.

Бирман тылбааһа: культуралар икки ардыларыгар муоста

Бу глобализацияламмыт аан дойдуга култуура уонна тыл сайдыыта булгуччулаах буолар. Азияҕа уонна аан дойду үрдүнэн саҥарар үгүс тэрилтэлэргэ уонна тэрилтэлэргэ бэйэлэрин клиеннэрин кытта бодоруһар кыахтара улахан суолталаах. Ол иһин бирман тыла чопчу уонна эрэллээх тылбаастанара улахан суолталаах.

Бирман тылыгар тылбаас араас дойдулартан, култууралартан уонна тыллартан тэрилтэлэри, тэрилтэлэри уонна дьон икки ардыларыгар барсыыга көмөлөһүөн сөп. Бу дьону сомоҕолуур, кинилэргэ бодоруһар, сибээс олохтуур, бииргэ үлэлииргэ көмөлөһөр. Аан дойду үрдүнэн 33 мөлүйүөн киһи кырата дииллэр мэхэньиисим тыла. Бирма официальнай тыл буолар эрээри, онно карен, мон, качин, ракхайн, шан уонна ва курдук атын тылларга эмиэ этэллэр. Онон бу атын тыллары олохтоох дьону кытта дьиҥнээхтик бодоруһар кыахтаах буоллаххытына, өйдүүргүт улахан суолталаах.

Бирман тылыгар саамай чуолкайдык уонна эрэллээх тылбааһы ылар туһугар Мэхэньиисимҥэ туттуллар идэтийбит сулууспаны кытта бииргэ үлэлээһин улахан суолталаах. Профессиональнай тылбаасчыттар Бирма тылын, култууратын курдук үчүгэйдик өйдүөхтээхтэр уонна үчүгэйдик өйдүөхтээхтэр. Кинилэр эмиэ тыл, тыл Ньургуһун кытта билсиэхтээхтэр. Ити тылбаас чопчу уонна сыыһа буолуо уонна кыра да деталлар моһоллубаттарын мэктиэлиир көмөлөөх.

Бирман тылыгар профессиональнай тылбаас баар буолан предприятиеларга уонна тэрилтэлэргэ өссө киэҥ аудиторияны тардарга көмөлөһөр. Культура уонна тыл культуратын өйдөөн, тэрилтэлэр уонна тэрилтэлэр бэйэлэрин клиеннэрин кытта сыһыаны олохтуохтарын сөп, позитивнай сибээстэри олохтуурга уонна ситиһиилээх түмүктэри ситиһэргэ кыаҕы улаатыннарыахтарын сөп.

Уопсайынан, бирман тыла бирман тылыгар сыһыаннаах атын дойдулартан дьону кытары бизнеһи ыытыы дьоһун сорҕото буолар. Тылы уонна культураны өйдөөн, тэрилтэлэр уонна тэрилтэлэр алтыһыыны олохтоон, глобальнай экономикаҕа көмөлөһөн, үүнэн- сайдан, чэчирээн иһиэхтэрин сөп.

Бирман тыла ханнык дойдуларга этиллэрий?

Бирма-Мьянма официальнай тыла (урут Бирма курдук биллэр). Онно регион атын дойдуларыгар Баҥкладеш, Индия уонна Таиланд киллэрэн туран этэллэр.

Бирман тылын историята хайдаҕый?

Бирман тыла-Илиҥҥи индоар тыла, атын тылларга уруулуу-тибето- бирман уонна мон- кхмер тыла. Кини билиҥҥи Мэҥэ- Хаҥалас сиригэр 2- с уонна 10- с үйэлэргэ олохтоммут миссионердар ити тыллартан сайдыбыттара, ону тэҥэ буддийскай миссионердары 9- с уонна 10- с үйэлэргэ олохтообуттара.
11- с үйэттэн саҕалаан үгүс тиэргэҥҥэ, таҥара дьиэтигэр туттуллар литературнай тыл буолбута. 14 үйэ ортотугар бу тыл аан дойду дыбарыаһын официальнай тылынан буолла. Кэлиҥҥи хас да сыл устата дойду үрдүнэн тарҕаммыт, Тунг киин куоратын официальнай тыла 1511 с. буолбут.
19- с үйэҕэ сурук- Бичик балачча уларыйда, бу тыл официальнай докумуоннарга, поэзияҕа туттуллубута. Колониализм Британия кэмигэр английскай тыл буолбута, Бирма литературата английскай тыллары кытта булкуйан барбыта. Сыллары кытта аныгы тылга адаптацияламмыт, саҥа этиилэри уонна омук источниктарыттан киллэрэн, английскай тылы киллэрэн туран.

Бирман тылын үөрэтиигэ саамай улахан кылааты киллэрбит топ- 5 киһиттэн кимнээх киирэрий?

1. Доктор Ко Ааг: бирман тылыгар элбэх кинигэлэри, ыстатыйалары суруйбут бастакы бирман лингвистэриттэн биирдэстэрэ.
2. У Чит Маунг: У Чита Маунг 1964 сылтан 1971 сылга диэри холбоһуктаах Королевствоҕа Бирма кэнниттэн Великобритания тылыгар уонна культуратыгар киириигэ улахан сыратын уурбута.
3. Тан: танка холбоһуктаах Нациялар тэрилтэлэрин үһүс генеральнай секретарынан дьарыктанар бирман дипломата этэ. Кини үлэтэ бирман тылын популяризациялааһыҥҥа уонна популяризациялааһыҥҥа туһуланар.
4. Дуораана Твин: суон дуораана Твин-суруксут уонна поэтесса биллиилээх суруйааччыта, ону тэҥэ бирман тылын популяризациялааһын уонна популяризациялааһын дьоһун көрүҥэ.
5. Тейн Тин: тейн Тин бирман тыла уонна кини литературатын популяризациялааһыҥҥа, өйдөтүүгэ дьулуурдаахтык үлэлээбит аатырбыт бирман лингвиһэ этэ.

Бирман тылын структурата хайдах оҥоһулунна?

Бирман тыла-тональнай тыл, ол аата тыл тонтон тутулуга суох араас суолталаах буолуон сөп. Бу тыл бэрээдэгэ ис хоһоонун (баар уонна туохтуурдары) курдук суолталамматын көрдөрөр. Тыл структурата-сэһэн (тыл бүтэй дорҕооно-бүтэй дорҕооно) уонна тыл индийскэй сурукка маарынныыр ураты шрифт суруллубут.

Саамай сөптөөх ньыманан Саха тылын хайдах үөрэтиэххэ сөбүй?

1. Онлайн- курстан саҕалааьын: Саха тылын уонна литературатын уруоктарын ыытыаххытын сеп. Бу курстар структурнай уруоктары үөрэтэллэр уонна тылдьыт саппааһыгар диэри тутталлар.
2. Репетитор Булуҥ: бирман тылын түргэнник үөрэтиэххин уонна төрүт үгэскитин салҕыаххытын баҕарар буоллаххытына чааһынай репетиторы буларга сананыҥ. Репетитор тус бэйэҕитигэр тус бэйэҕитигэр, тус сыаллаах- соруктаах үөрэҕи биэриэн уонна көмөлөһүөн сөп.
3. Ааҕыҥ, истиҥ уонна көрүҥ: ханнык баҕарар тылы көҥүл баһылаатаххыт, ааҕыыга, аудованиеҕа, кэпсэтиигэ саҥарыаххыт. Ааҕарга бирманскай кинигэлэри уонна сурунааллары Булуҥ, бирман шоу уонна киинэлэри көрдүҥ, ону тэҥэ бирман ырыаларын истиэххит.
4. Таһаҕаһы тиэйиҥ: тылга- өскө, этигэр- хааныгар туох да тэҥнэспэт-бирман омуга суох. Санааҥ көрүҥ, тыл носителин кытта бириэмэни ыытыҥ уонна тыл үөрүйэхтэрин чахчы тупсарар туһугар.