Томтор Мари Тылы билээччи Тылбаастаа

Горно-марийский язык является уникальным диалектом финно-угорской языковой семьи и в основном используется меньшинством горно-марийского народа, населяющим регионы России, Эстонии и Финляндии. Ити төһө да аҕыйах ахсааннаах буоллар, хайа-Мари омук культурнай уратытыгар наһаа улахан суолталаах. Онон бу тылы харыстааһыҥҥа Горнайтан көһөрүү өҥөтүн курдук инициатива көмөтүнэн өссө болҕомто ууруллар.

Кэнники сылларга марийскайы кытта тылбаас өҥөтө билигин даҕаны биллэ илик. Бу сороҕор хайа тылын маркер быһыытынан уратытын, ону тэҥэ онлайн тылбаас өҥөтө киэҥник тарҕаммытын кытта сибээстээх. Онлайн- тылбаас өҥөтүн туһаннахха, Горнай тылын илдьэ сылдьар дьон аан дойду үрдүнэн араас тылынан саҥарааччылары кытта бодоруһуохтарын сөп. Ону таһынан онлайн- тылбаас өҥөтө эмиэ Горнай Марияҕа суруллубут дьоһун докумуоннары уонна литератураны көһөрүүнү атын тылларга туһаныахха сөп.

Горнайтан тылбаасчыт өҥөтүнэн араас ньыманан туһаныахха сөп. Холобур, кинилэри бу тылы билбэт дьоҥҥо анаан хайа- Мари тылын актердара кыттыылаах киинэлэргэ эбэтэр тэлэбиидэнньэни оҥорорго туһаныахха сөп. Кинилэр эмиэ төрөөбүт тыл, юридическай докумуоннар уонна оннооҕор оскуола учебниктара, Горнай мари тылынан тылбаас курдук дьоһун суолталаах докумуоннары тылбаастааһыҥҥа туһаныахтарын сөп. Маны таһынан хайа- марийскайы кытта тылбаас өҥөтүн туһаныы эмиэ ити тылынан саҥарар, эбэтэр тылдьыты уонна учебниктары оҥорорго туһаныллыан сөп.

Горнайтан тылбаас өҥөтө бу дьоһун тылы харыстааһыҥҥа тугунан да сыаналаммат өҥөнү оҥороллор. Литератураны, киинэлэри уонна да атын суолталаах докумуоннары Горнай марийскайдыы тылбаастаан, Горнай тылын илдьэ сылдьар дьон атын омуктары кытта бодоруһуохтарын сөп. Горнайтан көһүү өҥөтүн бэрийэн, дьон- сэргэ бу умсугутуулаах тылы кытта билсэр, ол эрээри кини тыыннаах хаалыытын инникитин хааччыйарыгар көмөлөһөр.

Хайа дойдуларга Горнайга ханнык дойдуларга этэллэрий?

Горнайга Арассыыйа уонна Беларусь тылларыгар этэллэр.

Хайа-Мария тылын историята хайдаҕый?

Хайа- Мари тыла-Арассыыйа хайа омуга диир Урал тыла. Бу тыл аан бастаан 17- с үйэ ортотугар докумуон оҥоһуллубута, нуучча чинчийээччилэр уонна учуонайдар бу региоҥҥа Марий омугун айанныыр туһунан отчуоту оҥорон барбыттара. 19 үйэ саҕаланыытыгар лингвистэр норуокка туһаныыны киэҥник тарҕатыыга уонна тарҕатыыга салгыы докумуонунан барбыттара. Сэбиэскэй былаас саҕана кини оскуолаларга үөрэммит уонна элбэх официальнай докумуоннарга туттуллубут буолан, бу тыл ахсаана лаппа улаатта. Сэбиэскэй Сойуус эстибитин кэннэ бу тылы сөргүтүү тохтоото, үгүс эдэр дьон үөрэтэллэр уонна туһаналлар.

Хайа тылын сайдыытыгар саамай улахан кылааты киллэрбит топ- 5 киһиттэн кимнээх киирэрий?

1. Павел Чудинов-горно- марийский ученай, 1973 сыллаахха таһаарбыт хайа- марийского энциклопедиятын бастакы сүһүөх автора.
2. Павел Пентков-икки тылдьыт автора, олортон биирдэстэрэ 2003 сыллаахха, иккиһэ - 2017 с. бэчээттэммитэ.
3. Татьяна Рудина - Горнай тылын үөрэтэр бастакы курстарын тэрийээччитэ.
4. Юрий Макаров-Горнай лингвиһэ,1983 с. хайа- Мари тылын бастакы учебнига.
5. Анна Кузнецова-горно- марийского языка, тылдьыт уонна үөрэх матырыйаалларын грамматикатыгар хас да учебниктар автордара.

Хайа- марийскэй тыл структурата хайдах оҥоһулунна?

Мари тыла Урал тылларыгар, чуолаан волж- финскэй салаатыгар сыһыаннаах. Бу агглютинативнай тыл, ол аата суффикс эбэн этиигэ олоҕуран тылы үөскэтэр, грамматическай сыһыаны көрдөрөр. Холобур, контекска уонна эбиллибит суффикстан тутулуктанан биир эмиэ "кинигэ"," кинигэлэр "эбэтэр" кинигэ ааҕыы "диэн суолталаах буолуон сөп. Кини ону сэргэ аһаҕас дорҕоон дьүөрэлэһиилэрин туһанар, бу ойууну өйүүр тылга туһааннаах аһаҕас дорҕооннору уларытыыны ирдиир. Горнайга гендернэй уратыта суох, онтон атын финно- угорскай тыллартан киирии тыллар ахсааннара хааччахтаммытыттан, атын тыллартан киирии тыллары ылыы аҕыйаҕыттан ааҕыллар.

Хайа- Мари тылын ордук сөпкө үөрэтиэххэ сөбүй?

1. Тылы үөрэтэргэ бастыҥ ньыма - ол кини төбөтүн кытта тиэйиллиэхтээх. Тыл грамматикатын, айымньытын уонна тылдьыт саппааһын туһунан өйдөбүлү ылаары, Горнай тылын илдьэ сылдьыҥ.
2. Алфавиты үөрэтиҥ: эһиги саҥа тылы уонна этиилэри үөрэтиэххит иннинэ Горнай Мари тылын алфавитын кытта билсэр улахан суолталаах.
3. Боростуой тыллартан уонна этиилэртэн саҕалаан: биир нэдиэлэ күнэ, нэдиэлэ күнэ, ону тэҥэ "дорообо", "көрсүөххэ диэри", "баһаалыста" уонна "махтал"курдук боростуой этиилэри өйүөххэ.
4. Клилл Мари: эһиги региоҥҥутугар кыаххыт баар буоллаҕына, онлайн- онлайн тыллары чинчийэр дьарыкка суруттарыаххытын сеп. Билиэххит дуо, ханнык эмэ олохтоох университеттар үөрэххэ туттарсаллар.
5. Эргиччи туттуҥ: саҥа тылы үөрэтиигэ сүрүн хайысха буолар. Күн аайы олоххо киирэргэ дьулуһуҥ уонна бу тылы күннээҕи олоххутугар киллэрэр ньымалары Булуҥ. Сахалыы Истиҥ- иһирэх тыллары, этиилэри умнумаҥ.

Тыл тылбааһа-суругунан эбэтэр уус- уран тылга тылбаас практиката. Бу олус элбэх билиини, уопуту ирдиир кыараҕас уобарас. Тылы тыл Словакияҕа официальнай тыл буолар, онон тылбаас буолуохтаах ханнык баҕарар докумуон эбэтэр иһитиннэрии саамай үрдүк стандартыгар сөп түбэһиэхтээх.

Тылбаасчыт талыы, туруоруллубут соругу толорууга квалификациялаах киһини талыы процеһа саҕаланар. Тылбаасчыт оригинал тылын да, тылбаас тылын да үчүгэйдик баһылыахтаах, ону тэҥэ ураты культурнай уонна лингвистическай нюстары кытта ситимнээх тылдьыты кытта билсиэхтээх. Ону таһынан тылбаасчыт дьиҥнээх матырыйаалы ыытыы сэрэйиллибитин чопчу быһааран биэрэр кыахтаах.

Сөптөөх тылбаасчыт талыллыбытын кэнниттэн аныгыскы хардыы кинилэргэ төрүт матырыйаалы тылбаастааһын саҕаланыыта буолар. Текст уустуктарыттан көрөн ити хас да мүнүүтэттэн хас да чааска диэри ылар кыахтаах. Сорох түгэннэргэ тылбаасчыт тылын эбэтэр култууратын чопчу уонна толору тылбааһы ситиһэрин туһугар экспертэр консультацияларын ирдиэн сөп.

Тылбаасчыт түмүктэнэрин курдук, тылбаасчыт үлэтин чопчу бэрэбиэркэлиир суолталаах. Ол аата тиэкиһи хас да төгүллээн ааҕыы, бары чахчылар, сыыппаралар, оннооҕор нюстар сөпкө туттуллубуттарын итэҕэтиэххэ. Тылбаасчыт ону тэҥэ потенциальнай өйү- санааны уонна төрүт матырыйаалы кэтээн көрүөхтээх уонна сөптөөх көннөрүүлэри киллэриэхтээх.

Тылга тылбаас уустук буолуон сөп, ол эрээри туһалаах сорук. Наадалаах билиилээх- көрүүлээх, уопуттаах буоламмыт, квалификациялаах тылбаасчыт эҥкилэ суох тылбааһы хааччыйар уонна икки араас култууралар икки ардыларыгар ситиһиилээхтик обществоҕа таһаарыан сөп.

Тылдьыкка ханнык дойдуларга тыл этэллэрий?

Словакияҕа сүнньүнэн, Австрия, Чехия, Венгрия, Польша, Сербия уонна Украинаны киллэрэн туран, атын дойдуларга көрсүөххэ сөп.

Тыл историята хайдаҕый?

Тылбыт-арҕааҥҥы Савва тылыгар, эрабыт 5- с үйэтигэр киирэр. Орто үйэҕэ кыра эрдэҕинэ тыл бэйэтэ туспа тыл быһыытынан сайдара уонна Латинскай, чех уонна немецкэй диалектар күүстээх сабыдыалларынан сылдьыбыта. 11- с үйэ саҥатыгар старлавянскай тыл Словакия бодоруһар тылларынан буолбута уонна 19- с үйэҕэ диэри хаалбыта. 1800- с сыллар ортолоругар тылы салгыы стандартааһын саҕаламмыта уонна биир грамматика уонна орфография олохтоммута. 1843 с. Антон Бернолак кэлин Бернолак стандарт быһыытынан биллибитэ. Бу стандарт 19 үйэ устата хаста да саҥардыллан, хаста да хаста да саҥардыллан, тиһэҕэр, тиһэҕэр билигин туттуллар аныгы тылдьыты үөскэтиигэ тириэрдибитэ.

Тыл тылын үөрэтиигэ саамай улахан кылааты киллэрбит топ- 5 киһиттэн кимнээх киирэрий?

1. Людмила Штур (1815-1856): тыл лингвиһэ, суруйааччы уонна бэлиитикэ, 19- с үйэ национальнай кєрўүўн кэмигэр дьоһун суолталаах фигура этэ. Кини "киһи тыла"диэн биллэр тылдьыт бастакы стандартын оҥорбута.
2. Павел Добршинскай (1827-1885): Саха поэта, драматург уонна прозаик, Саха тылын аныгы тыл сайдарыгар сүрүн оруолу оонньообута.
3. Юзе Миллослав Хурбан (1817-1886): словак суруйааччы, поэт уонна издатель, который был одним из первых раздел словацкой национальной идентичности. Кини айымньылара поэзияны уонна историческай романнары киллэрэн туран, аныгы тыл сайдарыгар көмөлөстүлэр.
4. Антон Бернолак (1762 - 1813): Бернолак тыла диэн аныгы тыл бастакы кодифицированнай форматын айбыт нуучча филолог уонна аҕабыыт.
5. Мартин Хаттал (1910-1996): тыл лингвиһэ уонна лексикограф, ону тэҥэ тыл грамматикатын уонна тылдьытын туһунан элбэхтик суруллубута.

Тыл тылын структурата хайдах оҥоһулунна?

Тыл структурата төһөнөн элбэх тылы структуратыгар ческай уонна нуучча курдук атын славянскай тыллар структураларыгар олоҕурар. Кини синтаксиһыгар сөп түбэһэр-объект уонна аат туохтуурдары кытта туттуу, тыҥааһын уонна түһүк сыһыарыы уустук тиһиктээх. Бу флективнай тыл сэттэ падежтардаах уонна икки биис уустаах. Тылы үтүктэр туохтуур элбэх, ону тэҥэ икки бириэмэ (билиҥҥи уонна ааспыт). Атын славянскай тылларга курдук, араас грамматическай формалар биир силиһинэн буолаллар.

Тылы саамай сөптөөх ньыманан үөрэтиэххэ сөбүй?

1. Тылдьыт тылын уонна үлэһит тэтэрээтин атыылаһыҥ. Ити тыл саппааһын, грамматика уонна культура сүрүн төрүтүнэн буолуоҕа.
2. Онлайн ресурсаларын туһаныҥ. Үп- харчы өттүнэн тиийимтиэ, тылга үөрэтэр видео- видеолик элбэх. Веб- сайт баар, онно киинэлэр эрчиллиилэрэ уонна атын үөрэх матырыйааллара эмиэ киирэллэр.
3. Дьарыктанар сиргит туһунан толкуйдааҥ. Тыл үөрэтиигэ дьоһуннаахтык сыһыаннаһар буоллаххытына, олохтоох идиомы дьиҥнээхтик өйдүүгүт-бу төттөрү сибээһи биэриэн уонна бүтүн процесс нөҥүө ыытар кыахтаах тылы илдьэ сылдьааччы.
4. Практикаланыҥ хайдах баарынан. Кэпсэтиигэ уонна аудованиеҕа киирэн тылы солбуйааччылары кытта сэһэргэһэн, эбэтэр тылы атастаһыы партнерын булан ылыаххытын сөп. Киинэлэри, тэлэбиидэнньэни уонна ырыалары тылдьыкка туһаныҥ, ааҕыы уонна аудитория үөрүйэхтэрин тупсарарга.
5. Культураҕа тиэйиҥ. Күннээҕи олоххутун, үгэстэргитин, бырааһынньыктары, үгэскитин билэргэ холонуҥ. Бу эһиэхэ мөлтөх, олохтоох этиилэр өйдөнөллөрүгэр көмөлөһөр.
6. Туттарымаҥ. Атын тылы үөрэтии судургута суох сорук, ол гынан баран, толоруллуохтаах. Реалистическай сыалы туруоруҥ уонна кинилэри тутуһуҥ. Арахсан эрэр буолбуккутун биллэххитинэ, кэлин төннөн кэлиҥ.