Томтор Мари Бөппүрүөскэ Тылбаастаа

Горно-марийский язык является уникальным диалектом финно-угорской языковой семьи и в основном используется меньшинством горно-марийского народа, населяющим регионы России, Эстонии и Финляндии. Ити төһө да аҕыйах ахсааннаах буоллар, хайа-Мари омук культурнай уратытыгар наһаа улахан суолталаах. Онон бу тылы харыстааһыҥҥа Горнайтан көһөрүү өҥөтүн курдук инициатива көмөтүнэн өссө болҕомто ууруллар.

Кэнники сылларга марийскайы кытта тылбаас өҥөтө билигин даҕаны биллэ илик. Бу сороҕор хайа тылын маркер быһыытынан уратытын, ону тэҥэ онлайн тылбаас өҥөтө киэҥник тарҕаммытын кытта сибээстээх. Онлайн- тылбаас өҥөтүн туһаннахха, Горнай тылын илдьэ сылдьар дьон аан дойду үрдүнэн араас тылынан саҥарааччылары кытта бодоруһуохтарын сөп. Ону таһынан онлайн- тылбаас өҥөтө эмиэ Горнай Марияҕа суруллубут дьоһун докумуоннары уонна литератураны көһөрүүнү атын тылларга туһаныахха сөп.

Горнайтан тылбаасчыт өҥөтүнэн араас ньыманан туһаныахха сөп. Холобур, кинилэри бу тылы билбэт дьоҥҥо анаан хайа- Мари тылын актердара кыттыылаах киинэлэргэ эбэтэр тэлэбиидэнньэни оҥорорго туһаныахха сөп. Кинилэр эмиэ төрөөбүт тыл, юридическай докумуоннар уонна оннооҕор оскуола учебниктара, Горнай мари тылынан тылбаас курдук дьоһун суолталаах докумуоннары тылбаастааһыҥҥа туһаныахтарын сөп. Маны таһынан хайа- марийскайы кытта тылбаас өҥөтүн туһаныы эмиэ ити тылынан саҥарар, эбэтэр тылдьыты уонна учебниктары оҥорорго туһаныллыан сөп.

Горнайтан тылбаас өҥөтө бу дьоһун тылы харыстааһыҥҥа тугунан да сыаналаммат өҥөнү оҥороллор. Литератураны, киинэлэри уонна да атын суолталаах докумуоннары Горнай марийскайдыы тылбаастаан, Горнай тылын илдьэ сылдьар дьон атын омуктары кытта бодоруһуохтарын сөп. Горнайтан көһүү өҥөтүн бэрийэн, дьон- сэргэ бу умсугутуулаах тылы кытта билсэр, ол эрээри кини тыыннаах хаалыытын инникитин хааччыйарыгар көмөлөһөр.

Хайа дойдуларга Горнайга ханнык дойдуларга этэллэрий?

Горнайга Арассыыйа уонна Беларусь тылларыгар этэллэр.

Хайа-Мария тылын историята хайдаҕый?

Хайа- Мари тыла-Арассыыйа хайа омуга диир Урал тыла. Бу тыл аан бастаан 17- с үйэ ортотугар докумуон оҥоһуллубута, нуучча чинчийээччилэр уонна учуонайдар бу региоҥҥа Марий омугун айанныыр туһунан отчуоту оҥорон барбыттара. 19 үйэ саҕаланыытыгар лингвистэр норуокка туһаныыны киэҥник тарҕатыыга уонна тарҕатыыга салгыы докумуонунан барбыттара. Сэбиэскэй былаас саҕана кини оскуолаларга үөрэммит уонна элбэх официальнай докумуоннарга туттуллубут буолан, бу тыл ахсаана лаппа улаатта. Сэбиэскэй Сойуус эстибитин кэннэ бу тылы сөргүтүү тохтоото, үгүс эдэр дьон үөрэтэллэр уонна туһаналлар.

Хайа тылын сайдыытыгар саамай улахан кылааты киллэрбит топ- 5 киһиттэн кимнээх киирэрий?

1. Павел Чудинов-горно- марийский ученай, 1973 сыллаахха таһаарбыт хайа- марийского энциклопедиятын бастакы сүһүөх автора.
2. Павел Пентков-икки тылдьыт автора, олортон биирдэстэрэ 2003 сыллаахха, иккиһэ - 2017 с. бэчээттэммитэ.
3. Татьяна Рудина - Горнай тылын үөрэтэр бастакы курстарын тэрийээччитэ.
4. Юрий Макаров-Горнай лингвиһэ,1983 с. хайа- Мари тылын бастакы учебнига.
5. Анна Кузнецова-горно- марийского языка, тылдьыт уонна үөрэх матырыйаалларын грамматикатыгар хас да учебниктар автордара.

Хайа- марийскэй тыл структурата хайдах оҥоһулунна?

Мари тыла Урал тылларыгар, чуолаан волж- финскэй салаатыгар сыһыаннаах. Бу агглютинативнай тыл, ол аата суффикс эбэн этиигэ олоҕуран тылы үөскэтэр, грамматическай сыһыаны көрдөрөр. Холобур, контекска уонна эбиллибит суффикстан тутулуктанан биир эмиэ "кинигэ"," кинигэлэр "эбэтэр" кинигэ ааҕыы "диэн суолталаах буолуон сөп. Кини ону сэргэ аһаҕас дорҕоон дьүөрэлэһиилэрин туһанар, бу ойууну өйүүр тылга туһааннаах аһаҕас дорҕооннору уларытыыны ирдиир. Горнайга гендернэй уратыта суох, онтон атын финно- угорскай тыллартан киирии тыллар ахсааннара хааччахтаммытыттан, атын тыллартан киирии тыллары ылыы аҕыйаҕыттан ааҕыллар.

Хайа- Мари тылын ордук сөпкө үөрэтиэххэ сөбүй?

1. Тылы үөрэтэргэ бастыҥ ньыма - ол кини төбөтүн кытта тиэйиллиэхтээх. Тыл грамматикатын, айымньытын уонна тылдьыт саппааһын туһунан өйдөбүлү ылаары, Горнай тылын илдьэ сылдьыҥ.
2. Алфавиты үөрэтиҥ: эһиги саҥа тылы уонна этиилэри үөрэтиэххит иннинэ Горнай Мари тылын алфавитын кытта билсэр улахан суолталаах.
3. Боростуой тыллартан уонна этиилэртэн саҕалаан: биир нэдиэлэ күнэ, нэдиэлэ күнэ, ону тэҥэ "дорообо", "көрсүөххэ диэри", "баһаалыста" уонна "махтал"курдук боростуой этиилэри өйүөххэ.
4. Клилл Мари: эһиги региоҥҥутугар кыаххыт баар буоллаҕына, онлайн- онлайн тыллары чинчийэр дьарыкка суруттарыаххытын сеп. Билиэххит дуо, ханнык эмэ олохтоох университеттар үөрэххэ туттарсаллар.
5. Эргиччи туттуҥ: саҥа тылы үөрэтиигэ сүрүн хайысха буолар. Күн аайы олоххо киирэргэ дьулуһуҥ уонна бу тылы күннээҕи олоххутугар киллэрэр ньымалары Булуҥ. Сахалыы Истиҥ- иһирэх тыллары, этиилэри умнумаҥ.

Папьямено- креол тыла, онно Кариб арыыларыгар Арба, Бонайр уонна Кюсао арыыларыгар бааллар. Бу Испан, Португалия, Голландия, Англия уонна араас Африка диалектарын кытта ситимнэһэр гибрид тыла.

Үйэ- саас тухары олохтоох нэһилиэнньэҕэ араас култууралар бэрэстэбиитэллэрин кытта бодоруһар, бодоруһар тылларынан сулууспалаабыта. Күннүк Уурастыырап тыл быһыытынан туһанарыгар эбии литератураҕа уонна тылбаас инструмена быһыытынан туттуллар.

Папьямено тылбаастааһын историята 1756 с. тахсар, бастакы тылбаастар бэчээккэ тахсыбыттара. Үйэлэрин тухары тыл сайдан- үүнэн- сайдан, туһанааччылар наадыйыыларын толору хааччыйар инниттэн адаптацияламмыта.

Билигин тылбаас бизнескэ, туризмҥа уонна үөрэххэ киэҥник туттуллар. Итинник компаниялар тас дойдуларга уонна студеннарга тиийимтиэ тыллары бэйэлэрин испииһэктэригэр папьяменно эбэн биэрбиттэрэ, ол тылы атын дойдуларга, студеннарга тиийимтиэ гына оҥорбуттара.

Кариб бассейн дойдуларыгар үлэлиир компаниялар бэйэлэрин клиеннэрин кытта көдьүүстээхтик бодоруһар туһуттан туһаныахтарын сөп. Бу тыл веб- сайты уонна брошюралары оҥорууга туттуллуон сөп. Ону таһынан хампаанньалар онлайн- тылбаас өҥөлөрүн туһаныахтарын сөп, кинилэр хас да тылынан бодоруһарга көмөлөһөллөр.

Үөрэх эйгэтигэр папьямено араастык туһаныллар. Кариб бассейн дойдуларыгар бу тылы үөрэнээччилэри бэйэлэрин культураларын уонна историяларын билиһиннэрэргэ үгүстүк туһаналлар. Ону таһынан, аан дойду үрдүнэн үгүс университеттар курстары уонна анал программалары папьяменоҕа киллэрэллэр. Бу аан дойду устудьуоннарыгар тыл уонна култуура өйдөбүллэрин тупсарар кыаҕы биэрэр.

Уопсайынан, папьямено тылбааһа Кариб бассейнын баай култууратын уонна нэһилиэстибэтин биир тутаах сорҕото буолар. Күннээҕи бодоруһуу, бизнеһи, үөрэхтээһини уонна тылбааһы салайыы туһанар. Бу тыл киэҥник тарҕанан, арааһа, кэлэр сылларга өссө кэҥээн иһиэҕэ.

Ханнык дойдуларга папьямено диэн тыл этэллэрий?

Папьяменно сүрүннээн Кариб арыыларыгар Арба, Бонайрга, Кюсао уонна Голландия арыыларыгар (Синт- Эстатус) этэллэр. Венесуэль регионнарыгар Фалькон уонна Сулия эмиэ бааллар.

Тыл историята хайдаҕый?

Папьямено-афро- португаловский язык, Кариб арыытыттан төрүттээх. Бу арҕаа Африка, Португал, Испан уонна Голландия, онтон да атын тыллар. Бу тыл аан бастаан Португалия уонна Испания атыыһыттара Кюсао арыытыгар көмүһү, кулуттары көрдөөн кэлбиттэр Португалия уонна Испания эргиэмсиктэрэ туһаммыттара. Бу кэмҥэ папьямено сүрүннээн бу араас этническэй бөлөхтөр икки ардыларыгар атыы- эргиэн быһыытынан туттуллар. Ол кэмтэн ыла кини урут онно сылдьыбыт төрүт омуктар тылларын уларытан олохтоох нэһилиэнньэ тыла буолбута. Бу тыл аны чугастааҕы арыылар арыыларыгар, Бонайрга уонна Синт- кулун тутарга тэнийдэ. Билигин 350 000- тэн тахса киһи олорор Арыылаах официальнай тылларыттан биирдэстэрэ буолар.

Саха тылын сайдыытыгар саамай улахан кылааты киллэрбит топ- 5 киһиттэн кимнээх киирэрий?

1. Хендрик Кип 2. Деонг Питер 3. Хендрик де Кок 4. Ульрих де Мира 5. Ремар Берис Абарда

Тыл структурата хайдах тэриллэрий?

Папьямено-кре тыла, Португал, Голландия уонна арҕаа Африка тылларын элеменнэриттэн, ону таһынан Испан, аравак уонна английскай тыллартан турар. Папьяменно грамматиката олус судургу уонна судургу. Бу тыл этии функциятын бэлиэтииргэ туттуллар агглютинативнай сыһыарыылары (приставкалары уонна суффикстары-приложения) туттуллар тыл. Бөппүрүөскэ биир да тыл бэрээдэгэ суох; тыл араас суолталаах тыллар этиллиэхтэрин сөп. Бу тыл эмиэ Кариб культуратын кытта ыкса ситимнээх уонна культурнай идеялары этиигэ туттуллар.

- Саамай сөптөөх ньыма диэн тылы хайдах үөрэтэҕитий?

1. Таһаҕаһы тиэйдиҥ. Ханнык баҕарар тылы үөрэтэргэ саамай көдьүүстээх ньыма-ол киниэхэ төбөлөөх тиэйиллиэҕэ. Бөппүрүөскэни үөрэттэххитинэ, атын дьону буларга холонуҥ. Көрдөөҥ группалары, кылаастары эбэтэр кулууптары, папьяменно этэллэр.
2. Истиҥ уонна хатылааҥ. Тыл тутааччыларын истэргэ уонна кинилэр тугу этэллэрин хатылыырга бириэмэни Булуҥ. Интернеккэ тыл илдьэ сылдьааччылары кытта видеокоматикалар бааллар, олорго туһалаабыт араас тиэмэлэр тустарынан кэпсииллэр.
3. Ааҕыҥ уонна суруйуҥ. Кинигэлэри, хаһыаттары аахтарарга бириэмэни Булуҥ. Бу тоҕоостоох буоллаҕына, папьяменоттан уонна туһааннаах хартыыналардаах оҕо тэтэрээтин булуоххут. Ону таһынан тыл тутааччыларыттан истибит этиилэргитин, этиилэргитин суруйуҥ.
4. Онлайн инструменнары туһаныҥ. Онлайн инструменнар уонна ресурсалар элбэхтэр, кинилэр паапканы үөрэтэргэ көмөлөһөллөр. Веб- сайт, веб- сайт эбэтэр сыһыарыы, онно грамматическай эрчиллиилэр, кэпсэтиилэр, айымньыга сүбэлэр уонна да атын дьайыылар бааллар.
5. Кэпсэтиигэ практикаланыҥ. Тылгытын кытта билсиһэргит курдук, кини туһугар кыһаллыҥ. Эһиги практикаланыаххыт да, соччонон папьямҥа саҥарыаххыт. Тылы тутааччылары кытта бодоруһуҥ, тылгытын суруйуҥ, сэһэргэһэргитигэр практикалаһыҥ.