Томтор Мари зулу Тылбаастаа

Горно-марийский язык является уникальным диалектом финно-угорской языковой семьи и в основном используется меньшинством горно-марийского народа, населяющим регионы России, Эстонии и Финляндии. Ити төһө да аҕыйах ахсааннаах буоллар, хайа-Мари омук культурнай уратытыгар наһаа улахан суолталаах. Онон бу тылы харыстааһыҥҥа Горнайтан көһөрүү өҥөтүн курдук инициатива көмөтүнэн өссө болҕомто ууруллар.

Кэнники сылларга марийскайы кытта тылбаас өҥөтө билигин даҕаны биллэ илик. Бу сороҕор хайа тылын маркер быһыытынан уратытын, ону тэҥэ онлайн тылбаас өҥөтө киэҥник тарҕаммытын кытта сибээстээх. Онлайн- тылбаас өҥөтүн туһаннахха, Горнай тылын илдьэ сылдьар дьон аан дойду үрдүнэн араас тылынан саҥарааччылары кытта бодоруһуохтарын сөп. Ону таһынан онлайн- тылбаас өҥөтө эмиэ Горнай Марияҕа суруллубут дьоһун докумуоннары уонна литератураны көһөрүүнү атын тылларга туһаныахха сөп.

Горнайтан тылбаасчыт өҥөтүнэн араас ньыманан туһаныахха сөп. Холобур, кинилэри бу тылы билбэт дьоҥҥо анаан хайа- Мари тылын актердара кыттыылаах киинэлэргэ эбэтэр тэлэбиидэнньэни оҥорорго туһаныахха сөп. Кинилэр эмиэ төрөөбүт тыл, юридическай докумуоннар уонна оннооҕор оскуола учебниктара, Горнай мари тылынан тылбаас курдук дьоһун суолталаах докумуоннары тылбаастааһыҥҥа туһаныахтарын сөп. Маны таһынан хайа- марийскайы кытта тылбаас өҥөтүн туһаныы эмиэ ити тылынан саҥарар, эбэтэр тылдьыты уонна учебниктары оҥорорго туһаныллыан сөп.

Горнайтан тылбаас өҥөтө бу дьоһун тылы харыстааһыҥҥа тугунан да сыаналаммат өҥөнү оҥороллор. Литератураны, киинэлэри уонна да атын суолталаах докумуоннары Горнай марийскайдыы тылбаастаан, Горнай тылын илдьэ сылдьар дьон атын омуктары кытта бодоруһуохтарын сөп. Горнайтан көһүү өҥөтүн бэрийэн, дьон- сэргэ бу умсугутуулаах тылы кытта билсэр, ол эрээри кини тыыннаах хаалыытын инникитин хааччыйарыгар көмөлөһөр.

Хайа дойдуларга Горнайга ханнык дойдуларга этэллэрий?

Горнайга Арассыыйа уонна Беларусь тылларыгар этэллэр.

Хайа-Мария тылын историята хайдаҕый?

Хайа- Мари тыла-Арассыыйа хайа омуга диир Урал тыла. Бу тыл аан бастаан 17- с үйэ ортотугар докумуон оҥоһуллубута, нуучча чинчийээччилэр уонна учуонайдар бу региоҥҥа Марий омугун айанныыр туһунан отчуоту оҥорон барбыттара. 19 үйэ саҕаланыытыгар лингвистэр норуокка туһаныыны киэҥник тарҕатыыга уонна тарҕатыыга салгыы докумуонунан барбыттара. Сэбиэскэй былаас саҕана кини оскуолаларга үөрэммит уонна элбэх официальнай докумуоннарга туттуллубут буолан, бу тыл ахсаана лаппа улаатта. Сэбиэскэй Сойуус эстибитин кэннэ бу тылы сөргүтүү тохтоото, үгүс эдэр дьон үөрэтэллэр уонна туһаналлар.

Хайа тылын сайдыытыгар саамай улахан кылааты киллэрбит топ- 5 киһиттэн кимнээх киирэрий?

1. Павел Чудинов-горно- марийский ученай, 1973 сыллаахха таһаарбыт хайа- марийского энциклопедиятын бастакы сүһүөх автора.
2. Павел Пентков-икки тылдьыт автора, олортон биирдэстэрэ 2003 сыллаахха, иккиһэ - 2017 с. бэчээттэммитэ.
3. Татьяна Рудина - Горнай тылын үөрэтэр бастакы курстарын тэрийээччитэ.
4. Юрий Макаров-Горнай лингвиһэ,1983 с. хайа- Мари тылын бастакы учебнига.
5. Анна Кузнецова-горно- марийского языка, тылдьыт уонна үөрэх матырыйаалларын грамматикатыгар хас да учебниктар автордара.

Хайа- марийскэй тыл структурата хайдах оҥоһулунна?

Мари тыла Урал тылларыгар, чуолаан волж- финскэй салаатыгар сыһыаннаах. Бу агглютинативнай тыл, ол аата суффикс эбэн этиигэ олоҕуран тылы үөскэтэр, грамматическай сыһыаны көрдөрөр. Холобур, контекска уонна эбиллибит суффикстан тутулуктанан биир эмиэ "кинигэ"," кинигэлэр "эбэтэр" кинигэ ааҕыы "диэн суолталаах буолуон сөп. Кини ону сэргэ аһаҕас дорҕоон дьүөрэлэһиилэрин туһанар, бу ойууну өйүүр тылга туһааннаах аһаҕас дорҕооннору уларытыыны ирдиир. Горнайга гендернэй уратыта суох, онтон атын финно- угорскай тыллартан киирии тыллар ахсааннара хааччахтаммытыттан, атын тыллартан киирии тыллары ылыы аҕыйаҕыттан ааҕыллар.

Хайа- Мари тылын ордук сөпкө үөрэтиэххэ сөбүй?

1. Тылы үөрэтэргэ бастыҥ ньыма - ол кини төбөтүн кытта тиэйиллиэхтээх. Тыл грамматикатын, айымньытын уонна тылдьыт саппааһын туһунан өйдөбүлү ылаары, Горнай тылын илдьэ сылдьыҥ.
2. Алфавиты үөрэтиҥ: эһиги саҥа тылы уонна этиилэри үөрэтиэххит иннинэ Горнай Мари тылын алфавитын кытта билсэр улахан суолталаах.
3. Боростуой тыллартан уонна этиилэртэн саҕалаан: биир нэдиэлэ күнэ, нэдиэлэ күнэ, ону тэҥэ "дорообо", "көрсүөххэ диэри", "баһаалыста" уонна "махтал"курдук боростуой этиилэри өйүөххэ.
4. Клилл Мари: эһиги региоҥҥутугар кыаххыт баар буоллаҕына, онлайн- онлайн тыллары чинчийэр дьарыкка суруттарыаххытын сеп. Билиэххит дуо, ханнык эмэ олохтоох университеттар үөрэххэ туттарсаллар.
5. Эргиччи туттуҥ: саҥа тылы үөрэтиигэ сүрүн хайысха буолар. Күн аайы олоххо киирэргэ дьулуһуҥ уонна бу тылы күннээҕи олоххутугар киллэрэр ньымалары Булуҥ. Сахалыы Истиҥ- иһирэх тыллары, этиилэри умнумаҥ.

Булуу тыла-Африка тылыгар тылбаас формата, тыл уонна култуура дириҥ өйдөбүлүн тылбаасчыттан ирдэнэр. Бу тиип коммерческай, юридическай уонна медицинскэй докумуоннарга үгүстүк туһаныллар. Кини ону сэргэ үөрэх эйгэтин үөрэх кыһаларын, оскуола учебниктарын курдук докумуоннары тылбаастыырга туһаныллар.

Зулу тыла Африка үгүс оройуоннарыгар, ордук Соҕуруу Африкаҕа киэҥник тарҕаммыта. Аан дойдуга бу тыл 11 мөлүйүөнтэн тахса носителэ баар диэн суруллубут. Бу кини аан дойдуга биир саамай тарҕаммыт тыллартан биирдэстэрэ буолар. Ол түмүгэр нуучча тылыттан тылбаас өҥөтүгэр ирдэбил улааппыта.

Нуучча тылыгар тылбаасчыт таллаҕына хас да фактордары учуоттуур улахан суолталаах. Бастатан туран, тылбаасчыт тылы үчүгэйдик баһылыахтаах уонна тыл культурнай нюстарын кытта билсиэхтээх. Бу тылбаас ис хоһоонун чуолкайдык уонна сөпкө биэрэрин мэктиэлиир. Ону таһынан тылбаасчыт тиэкиһи ыларга бэйэтин стили сатаан адаптациялыахтаах.

Сөптөөх тылбааһы хааччыйыыга араас хардыылар бааллар. Бастатан туран, тылбаасчыт тексин болҕойон билсиэхтээх уонна тыл суолтатын уонна тыл суолтатын өйдүөхтээх. Онтон ханнык баҕарар алҕастар баалларын эбэтэр тексигэр сөп түбэспэтин бэрэбиэркэлиэхтээхтэр уонна сөптөөх көннөрүүлэри киллэриэхтээхтэр.

Салгыы тылбаасчыт тиэкискэ баар ханнык баҕарар культурнай проблемалары быһаарыахтаах уонна ону нууччалыы тылбаастыырга холонуохтаах. Бу английскайдыы тарҕамматах идиом эбэтэр кэпсэтии тыллары туһаныы буолуон сөп. Дьэ, тылбаасчыт куруук целевой аудитория туһунан истиэхтээх уонна бэйэтин стилин подстражкалыахтаах. Бу ааҕааччыга текси өйдүүр ордук.

Ити хардыылары толорон, бастакы сүһүөх уонна эрэллээх тылбаастары оҥорон таһаарыахха сөп. Бу тиип дьыалабыай уонна юридическай докумуоннарга элбэхтик туһаныллар, онно чопчу эбэһээтэлистибэ буолар. Кини эмиэ кинигэлэри уонна атын үөрэх матырыйаалларын оҥорорго туһаныллар. Культурнай уратыларын учуоттаан, булуу тылбаасчыттара докумуон ис хоһоонун чуолкайдык биэриэхтэрин сөп.

Ханнык дойдуларга зулу тылынан саҥаралларый?

Тылга сүрүннээн Соҕуруу Африкаҕа, ону таһынан кыһыҥҥы өттүгэр, тыаҕа, Малавикка, Мозамбикаҕа уонна Свазиленд этэллэр.

Саха тылын историята хайдаҕый?

Зулу, эмиэ исизулу курдук биллэр, нигеро- конгресс ыалын соҕуруу бөлөҕөр киирсэр бандьыыт тыла буолар. Бу барыта 11 мөлүйүөн киһи этиллэр Соҕуруу Африкаҕа саамай тарҕаммыт тыл. Саха тыла сүүһүнэн сыллар диэн баай историялаах.
Тыл төрдүн 16- с үйэҕэ киин Африкаттан миграциялаабыт нгуни омуктарыгар тиийэ кэтээн көрүөххэ сөп. Нгуни норуота араас бөлөхтөргө арахсан, билиҥҥи Квазул- Натал сиригэр- уотугар баар диалектартан сайынна. Ол эрээри, 1818 сыллаахха Пьер Жубер диэн французскай протестантскай миссионер аан бастаан суруллубута. Бу чахчы тыл стандартизациятыгар тирэх укта.
19 үйэ устата нуучча тыла салгыы сайдарыгар олук уурбута. Бу тылынан икки биллиилээх литературнай айымньы — "Инкондл ка зулу" (зулус ырыалара) уонна "Амази ка зулу" (зулус тыллара) бэчээттэммиттэрэ ордук кэрэхсэбиллээх. Ону таһынан бу кэмңэ нуучча тыла саңа миссионерскай оскуолаларга үөрэтии тыл быһыытынан ылыллыбыта.
Билигин булуу тылыгар элбэх ресурсалар киирэллэр, тыл соҕуруу омук культуратын тутаах сорҕото буолан хаалар.

Саха тылын сайдыытыгар саамай улахан кылааты киллэрбит топ- 5 киһиттэн кимнээх киирэрий?

1. Джон Дубе (1871-1946) - зулус тылдьытын уонна грамматика учебниктарын билиһиннэрэр педагог уонна политика лидер.
2. Соломон Кампанда (1872-1959) - зулус тылын стандартыырга көмөлөспүт лингвист, киниэхэ бастакы сүһүөх грамматическай системаны айбыта.
3. Вилаказия бенедикэтэ (1906-1947) - поэт, прозаик уонна педагог.
4. Дж. Б. Пейрес (1924-2005) - антрополог уонна чинчийээччи зулу, новаторскай үлэ автора зулу.
5. Бенедикт Картрайт (1925-2019) - зулус тылын туһунан элбэхтик суруллар уонна кини сайдыытыгар боччумнаах кылааты киллэрбит миссионер уонна технолог.

Нуучча тылын структурата хайдах тэриллэрий?

Тыл бандьыыт тыл структуратын хатылыыр,тыл бэрээдэгин тутуһар-туохтуур- объект (сыа). Бу агглютинативнай тыл, ол аата сыһыарыылар суолталарын эбэтэр грамматическай функцияларын уларытыыга эбиллэллэрин көрдөрөр. Онно баар, префикстар уонна суффикстар кылаастара туһаныллаллар. Зулус тылыгар эмиэ үс тоннаттан (үрдүк, намыһах уонна намыһах) систиэмэ баар, ону тэҥэ тыл суолтатын эмиэ уларыйыан сөп.

Саамай сөптөөх ньыманан зулус тыла хайдах үөрэтэрий?

1. Сүрүн биричиинэттэн саҕаланар: зулус алфавитын үөрэтиҥ уонна саҥарыы. Онлайн- аудиозаписи на языке зулу, которые вам помогить себя и слова.
2. Тыл саппааһын сайыннарыыга үлэлэһиҥ. Кинигэлэри ааҕыҥ, тэлэбиидэнньэлэри уонна киинэлэри зулус тылынан ырытыҥ эбэтэр интернеккэ тыл саппааһын испииһэгин көрүҥ.
3. Тыл тутааччылары кытта кэпсэтии тылыгар практикаланыҥ. Записать на занятию по занятию, найдите мы, но можно сообщенься, или приложении для языкового обменения, такие тем или учениками.
4. Зулус радиопрограммаларын, ырыаларын истиэҕиҥ. Онон култуураны, тылы- өһү кытта билсиһии бу тыл дьиҥнээх олоххо хайдах туһанылларын туһунан өйдөбүлү ыларыгар көмөлөһүө.
5. Булуу тылын араас диалектарын үөрэтиҥ. Араас тиэрминнэри, грамматическай структуралар ханна баалларын өйдүүгүт.
6. Тыл лексикатын уонна грамматикатын үөрэтэргэ көмөлөһөр Анфрика курдук тылларынан туттар Инструменнаргытын туһаныҥ.
7. Дьоҕус ситиһиилээх сыал- сорук туруорунуҥ. Разбейте долгосрочные цели на достижимые этапы и следите за своим прогрессом, чтобы сохранять мотивацию.
Удачи!